miércoles, 15 de abril de 2020

Augua mansa 3


NA PORTA da casa taba Antonia recoyendo el lleite que ye tría úa muyer del aldea, al tempo que daba un pouco á llingua con ella, mentras Sofía traxinaba na cocía preparando os almorzos dos criaos y adelantando trabayo pral dos señores. Contaba Virginia entrar na cocía sin que la visen as da porta pro, condo xa taba chegando, volvéuse Antonia y saludóula con muito aquel, como se xa nun fose a misma qu’el víspora xantara con ellos na cocía, al tempo qu’el outra muyer miraba pral tarrén, como se nun s’atrevese nin a saludalla. En todo aquello vío a moza a sombra da súa tía buscando, como parecía fer sempre, poñer a cada ún nel sito qu’a ella ye parecía que ye tocaba, y ben claro yo deixara a ella qu’era y tía que comportarse sempre como a señorita da casa, y neso entraba el trato que tía que ter cos criaos. Respondéu al saludo como miyor ye parecéu, como ye respondía á criada que tían nel outra casa, y entróu na cocía, unde Sofía la recibío col mismo saludo qu’a veya.
Nun fixera máis que cruzar a porta y xa taba Virginia arrepentíndose d’haber baxao, porque parecía que sobraba, como se tuvese allí pra taliar que fixese el que debía. Sofía seguía col llabor que taba fendo, procurando nun mirar pra ella, y condo Antonia entróu col cazolo del lleite, púxose tamén a fer as súas cousas, falando na máis con Sofía, y eso condo tía que mandarye ou pedirye daqué. Xa taba a nena pensando en marchar d’allí, condo Antonia ye pedío al outra criada el xarro de llevar el lleite á mesa del comedor y víolo Virginia máis cerca d’ella que de Sofía; aproveitóu el ocasión y apurríoyo ella. Nun momento parecéu qu’a moza fixera el pecao máis grande del mundo, conforme la miraron as dúas criadas; al fin, coyéu a veya el xarro que Virginia y’apurría, dándoye as gracias polla molestia.
―Nun é nada. ¿Podo axudar en algo? añadío, pensando que xa que consiguira que ye falasen, ben taba aproveitar pra ofrecerse a fer daqué, que nun taba baldada y xa cansara de tar mirando sin fer nada.
Miráronse outra vez as muyeres sin saber qué contestarye, tendo medo del que yes dixera el ama sobre a nena; soltóu al fin el aire Sofía y, poñendo el plato da manteiga nel pico da mesa del escano unde taba preparando a bandexa del almorzo, díxoye:
―Vaya botando úa pouca por ún dos llaos d’este pan, xa que tanto quer trabayar.
Volvéu cada úa al llabor que taba fendo y púxose Virginia a fer el que y’encomendaran. Pouco despós xa taba todo preparao y na máis faltaba que sonase a campanía pra llevar a bandexa al comedor, perguntóuye Antonia á moza se nun sería miyor que fose xa ella delante pra que súa tía nun la vise allí y, supoñendo qu’a muyer yo dicía pra nun ter qu’escuitar despós al ama, fixo a nena el que ye dicían; xa taba chegando á porta del comedor condo vío a súa tía baxando as escaleiras. Sabendo que xa la vira, determinóu esperalla sin entrar nel comedor.
―Bús días, Virginia. Muy cedo t’erguiche. ¿Nun é cómoda a cama?
― Si, tía. Pro é que tou afeita a erguerme a un hora y eso nun se cambia d’un día pra outro... Veño da cocía de ver cómo preparaban el almorzo. Xa tá todo feito, na máis falta que chamen pra que lo sirvan.
―Así me gusta, mía nena, que vayas aprendendo cuál é el tou sito, llevando de conta todo el da casa. ¿Viche se puxeron manteiga nova nas rebanadas? ―Dixo que si coa cabeza a moza. Nun queimarían ningúa, ¿eh?
―Non, taban tostadías, pro sin queimar. Igual el chocolate tá algo ralo, pro se é así como lo comen así, eu nun digo nada... ―Entraron as dúas y sentáronse nos mismos sitos qu’a noite antias; mentras esperaban á xente, seguiron falando.
―Eso penso eu tamén, pro, como casi toda a xente que para aquí tá algo delicada y el chocolate é algo forte, nun sei se sería pior fello máis espeso...
Ún por ún foron chegando os catro qu’aquellos días paraban na casa y condo se sentóu el último, aquel don Bonifacio, tocóu Malia a campanía y entróu Sofía coa bandexada que Virginia y’axudara a preparar. Almorzaron sin prisa, xa sin tantos apuros Virginia, y erguéronse da mesa según foron acabando pra ir cada ún a os sous asuntos. Como a noite anterior, as últimas en deixar el comedor foron el ama y a sobría pra ir encargarye a Antonia el que tía que poñer de comer.
Pouco era el trabayo qu’había que fer naquella casa a os oyos de Virginia; nun había ganao, nin terras que llabrar, as pitas y el horto cuidábalos el criao máis veyo axudao por Pedro y as outras dúas criadas llimpaban a casa. Pasábase el escoba todos os días y fregábase úa vez cada quince días, fíase a colada úa vez á semá y llimpábanse as cousas de máis luxo úa al mes, se cuadraba. A tía Malia encargábase de supervisallo todo, das contas y d’estudiar a os que querían ir pasar ús días na casa, us pra ir a os baños da fonte y outros por negocios d’úa y outra clase; el ama enterábase ben de quén quería parar na súa casa antias de recibillo y a mayoría dos que paraban allí vían recomendaos ús d’outros; nun y’abría a porta a naide del que nun recibise noticias por xente da súa confianza; era tan escoyida cos clientes qu’aquella casa tía fama de ser a miyor pra parar de todas as qu’a mayoría dos qu’iban a fonte conocían, y eso qu’os qu’andaban tomando as auguas, y podían permitirse parar en sitos como aquel, conocían todas as auguas sanadoras y únde parar condo iban tomallas. É verdá que Malia trataba ben á xente que paraba na súa casa, inda que tamén yes cobrase ben, y eso era algo qu’en llugares como aquel nun era fácil d’atopar; educada y de bon trato cos de fora, sabía ferse querer por muy estiraos que fosen os que parasen allí y a situación da casa, sin vecíos cerca y a un paso da fonte, fía d’ella el miyor sito pra parar, sin ter que mezclarse cos aldianos, nin ter qu’alquilar coche pra ir hasta a fonte como os que tían que parar na villa.
Condo Virginia chegóu, al cabodaño de sou padre, nun era el época de baños, inda qu’a os catro que taban parando na casa de súa tía nun parecía importaryes muito. Como foi enterándose pouco a pouco, y máis por as criadas y dalgúas conversación sobre a salú, dos catro, era doña Cecilia a que taba indo á fonte por problemas na piel, el qu’esplicaba aquellos guantes que tanto y’estrañaran á moza, os vestidos tan subidos y as capas de polvos cos que tapaba a cara; a probe muyer prefiría pasar frío y hasta arriesgarse a coyer a polmonía tomando baños naquel tempo qu’aguantar el picazón da piel que, había veces, hasta se y’abría sola. Ella y el sou home pasaban allí case dous meses nel ano desde fía ben d’ellos, índose y vindo según s’encontrase a muyer; pol regular, nun taban máis de quince días seguidos, pro volvían cada pouco, hasta el punto de tar sempre el sou cuarto llibre por se chegaban de repente. Os outros dous paisanos pasaban el tempo indo d’un sito a outro, inda que ningún dos dous tuvese malo, y xa tían tamén el ano repartido pra visitar aquellos sitos nos qu’era común encontrar xente desacupada como ellos máis qu’enfermos que necesitasen de verdá tomar as auguas; gustábanyes esos sitos tranquilos y, como nun tían qué fer, dedicábanse a recorrellos todos, de tal xeito que xa tían conocidos en cualquer llao qu’houbese úa fonte sanadora y sabían de todos os males y os romedios que s’usaban pra curallos miyor qu’algús médicos.
Al tercer día de tar allí, tocóu cocer y Virginia vío asombrada chegar á cocía á tía antes de que se puxesen a preparar el almorzo. Malia tría por riba da roupa de todos os días úa especie de bata blanca que ye tapaba toda a roupa y outra colgada del brazo que y’apurrío á sobría; case al mismo tempo entróu polla porta da casa Pedro trendo dous sacos que pousóu con cuidao al pe da maseira. Mentras Sofía abortelaba a farina d’ún dos sacos, Antonia salío roxar el forno; condo acabóu col bortel nun dos llaos da maseira, púxose coa peneira nel outra punta y remangóuse Malia pr’amasar el pan de trigo. Aquel día pasaron a mañá col pan, de trigo pral comedor y de meiz pra os criaos, inda que da condo en vez tocaba cambiar e igual a os señores yes apetecía pedir pan de meiz, como el día que se cocía comían rapón de rinchos.
Pro Virginia volvéu acordarse de condo cocían na casa de baxo, as cancióis y os contos condo taban amasando, os paseos hasta el molín el víspora, llevar el grao y buscar a farina, el calor da bodega que ye poñía a cara colorada como as mismas brasas que revolvía...; allí al molín iban os criaos, amasábase sin falar máis qu’el obligao, atendía el forno Antonia y naide se paraba a enredar coa farina, nin a entreter el amasar.
Despós da mañá revolta, empezóu a tarde barruzando y condo outros días inda se vía, xa taban os candiles prendidos; fora esvaciábase el augua y taba revolvéndose un vento frío que nun acababa d’abrir as nubes. Siguío chovendo toda a tarde y Virginia sintía os goteirales desde a cama, tapada hasta as oreyas cos cobertores, máis pol sensación d’humedá que pol frío que sintía. Acabóu por dormirse, cansada de dar voltas y adormentada pol augua que nun deixaba de cayer, pro condo s’erguéu, sentíose máis cansada inda qu’al acostarse. Inda chovía y el vento iba a máis, nel outro llao da casa as rachas machacaban as ventás nos marcos y cada vez qu’abrían a porta chegaba el augua al medio del pasillo, cerca da porta da cocía; nella, os criaos nun sabían únde poñerse pra nun tropezar y nel comedor naide tía prisa por irse despós del almorzo; así, quedaron falando del tempo y d’outros invernos hasta case media mañá. Al fin, erguéronse da mesa, pensando que llougo iban ter que volver encontrarse allí; antes de salir del comedor, atrevéuse Virginia, despós de muito pensallo, a preguntarye a súa tía se nun tía nada qué fer dentro da casa. Quedóuse Malia parada, sin saber qué contestarye á nena:
―Eu vou repasar contas y tú... ―Pensóu un momento a tía, mirando polla ventá na que machacaba el augua empuxada pol vento: Tú podes decirye a Antonia que che dé dalgúa costura... Sabes coser, ¿non?
―Sei coser, bordar y texer, hasta con gancho respondéu a moza como quen recita úa lleción.
―Se qués, queda con ellas na cocía ou vei á sala, inda qu’igual allí teis algo de frío... Fai el que queras, pro compórtate como quen es ―Coa misma, salío del comedor deixando sola a Virginia, que nun tardóu un momento en chegar á cocía.
Pedro tallaba un pedazo de madera sentao nun tayolo cerca da ventá condo Virginia entróu na cocía, Antonia xa taba preparando a xanta y Sofía cosía roupa blanca sentada al outro llao da ventá. Nun tuvo a nena qu’insitir demasiao pra que ye deixasen fer algo y enseguida taba sentada xunto a Sofía col aguya na mao repasando zurcidos; da que chegara, nun se sabía qu’houbese naide allí, se nun fose por os ruidos que se fían por muito cuidao que se puxese trabayando y, máis inda, condo, como entoncias, nun había outros ruidos que los tapasen, mais qu’os goteirales y el vento. Nel silencio da cocía sintíase cada ruido como se fose úa profanación: as estellías qu’a navaya de Pedro sacaba da madera, el ruido da roupa cada vez que Sofía ou Virginia movían el que taban cosendo, el da garfella revolvendo el pote y todos os pequenos ruidos qu’hai núa casa y que na máis se sinten condo todo tá callao como aquella mañá. Así, sin falar nada, tuveron un bon pedazo os catro na cocía hasta que, primeiro como se fose un eco del vento ou das gotas que cayían, empezóu a sentirse úa voz suavía, como se anduvese un gato rumbando por allí y despós, cada vez máis forte; cayeron, al fin, en qué era aquello que sentían: coa costumbre de tar todos os días sola na cocía y al tar todos callaos, puxérase Antonia a fer el son dalgúa canción y, sin darse conta, xa taba cantándola baxín condo Sofía se puso a cantar con ella. Inda se riron un pouco da criada veya condo, al sintir cantar a Sofía, deu tal respingo que case ye cae al tarrén el cazo col que taba traxinando nese momento; despós qu’empezaran a cantar, parecéu que despertaran, volvéndoyes a pallabra pra romper a falar.
Pasóu así a mañá hasta que Malia foi chamar á sobría, xa cerca del hora de xantar. Chegóu el ama á cocía condo Antonia taba nel medio d’úa historia das que se contaban nel pueblo sobre as pedras qu’había nún dos montes de detrás da villa y que Virginia inda nun vira, nin sentira falar d’ellas; acabóu el relato a criada sin que Malia la interrumpise, pro na máis callar Antonia, chamóu a súa sobría y mandóuye ir con ella. Mentras subían as escaleiras, tuvo outra vez Virginia qu’escuitar a súa tía falar con abondo desprecio dos criaos y del pueblo d’al llao, recomendándoye que nun se mezclase con ningún dos aldianos que pasaban polla casa.
―Ben sei qu’es nova y que che presta tar cos del tou son como Sofía y Pedro, pro que nun ch’esqueiza que tú nun es como ellos, tú es a mía sobría y eso quer dicir muito aquí. Nun te preocupes, na máis chegar el bon tempo empeza a vir xente coa que vas poder tratar conto queras... ―Chegaron al fin al cuarto da tía y ésta parecéu acordarse del que quería dicirye, que por algo fora buscalla á cocía: Quería falarche dalgo... Verás: xa sei qu’inda fixo el outro día un ano qu’enterrache a tou padre, el meu ermao, que na gloria té; pro nun podes pasar a vida vistida con esos trapos mouros que tan mal pintan nas mozas novas como tú... Xa vín que d’alivio, pro sigue sendo mouro..., ¿por qué nun sacas roupa de color un pouco máis vivo? ¿Ou é que nun trouxiche?
Si, teño roupa máis clara, pro nun me parecía que debese poñella, pro se usté mo dice, feiréilo...
―Así me gusta. Y agora, vamos xantar.
Baxaron outra vez al comedor y detrás d’ellas, baxaron os demáis. Comeron sin muita gana, sentindo chover outra vez, y retiráronse todos dormir a sesta, d’acordo en que nun se podía fer outra cousa miyor a esas horas, nin col tempo que taba. Xuntáronse outra vez pra tomar el café despós da sesta y acordaron botar úa partida ás cartas antes de volver separarse y, entre úa cousa y outra, foi pasando a tarde d’aquel día ventoleiro y d’augua nel qu’el cielo fora todo el día un trapo sucio unde el vento arrastraba borrois d’augua.
Chegóu a noite y al hora d’irse dormir, el que máis y el que menos, todos pediron nas súas oracióis qu’el día seguinte miyorase el tempo pra poder salir algo da casa, inda que parecéu que naide los ouguira según duróu aquel tempo dous días máis, que foron pasando, pouco máis ou menos, como el primeiro. Coséuse na casa todo el qu’había pra coser, xugóuse a todo conto se podía xugar, acabóu Pedro a talla y Antonia xa taba chía de ter xente todo el día na cocía, as contas nun podían tar máis repasadas nin as provisióis máis medidas nin contadas; el arrieiro taba como as mulas, cansao de tar preso al pesebre, y el criao veyo xa nun sabía qué llimpar, amañar nin fer novo.
―Pouco ye duróu a risa á Candelaria este ano... bisbisaba apoyao núa das colunas del cabanón, mirando as poceiras qu’iban medrando con cada chubasco, formando regueiros que corrían d’úa a outra hasta chegar al camín pra siguir del mismo xeito hasta el río.
El tercer día ameicéu gris y calmo, sin úa brisa de vento qu’erguese el cerzo húmedo que se pegaba a os árboles y á roupa, ou tal parecía, pro xa era un avance que nun chovese nin fixese el vento tollo dos días d’atrás; inda con cerzo y todo podía salirse, que xa era abondo máis qu’outros días y parecéu que toda a casa volvera á vida. Saliron de mañá os catro viaxeiros, na máis almorzar, camín da fonte, acompañaos por Malia y súa sobría, fartas tamén de tar metidas en casa. As nubes eran cerzo del río y conforme iban chegando á fonte, espesaban cada vez máis, hasta que se meteron entre os árboles que rodiaban a casa de baños, al pe da fonte.
Iba Virginia col peteiro, contenta por salir da casa y empezar a conocer el sito unde vivía, porqu’hasta entoncias nun salira máis qu’al horto y á cortía da casa; nun y’importaba el tempo húmedo y cincento, nin tampouco que fosen cerca; fixera propósito d’adatarse al que fose, xa que nun tía outro remedio, y quería empezar a conocer aquello pra poder salir da casa sin medo a perderse ou a encontrarse con cousas que nun contaba.
A casa de baños, metida entre bidureiras, fresnos y avellaneiras, era, vista desde fora, como un cabanón llargo; entrábase por úa porta abondo grande a úa sala na qu’había úa especie de bañeras de pedra separadas úas d’outras por tabiques que nun chegaban al techo así que, allí dentro, al ser tan aberto, fia hasta frío. Despós d’asomarse pra que Virginia vise el qu’había na casa, rodiáronla pro fora y foron á fonte que salía da pedra detrás da casa; víase allí cómo se recoyía el augua núa especie de pozo pra llevalla despós por ús caños dentro da casa. Mentras a moza miraba todo aquello, esplicao por os dous entendidos del grupo, doña Cecilia llavaba as maos, meténdolas nel pilón unde cayía el augua da fonte y el sou home enchía úa garrafa col misma augua pra que, de volta na casa, se bañase n’ella a muyer. Deron despós a volta á casa pol outro llao pra que vise Virginia por únde salía el augua, inda foron un pouco pol carreiro que siguía el regato, camín del río que xa se vía desde allí como un manto de nubes máis espeso qu’el cerzo qu’envolvía os árboles, enredándose nas canas como trapos.
Condo s’ergueron da sesta, siguía el día tan cego como por a mañá y, tendo medo de que los piyara a noite pol camín, quedáronse na porta da casa de palique toda a tarde. Allí taban condo chegóu un mozo da villa con ún recao pral ama: el flaire que vía predicar todas as Cuaresmas iba chegar a semá siguinte y quería qu’ese ano ye guardase dous cuartos, porque tría con él a un curín novo pral pueblo d’al llao; aproveitando a nova, anuncióu el matrimonio el intención de marchar nos días siguintes de volta á ciudá por compromisos a os que tían qu’asistir sin falta, pro prometendo volver como muy tarde por Semá Santa. Penaron todos porque se fosen xa, como se nunca tal cousa fixeran, pro al bocadín xa esqueiceran el dolo y puxéranse a falar dos que pediran cuarto, el flaire col cura, y del que vía apareyao con ellos: lo cedo que cuadraba ese ano Antroido, a lley que ye tían al flaire, que nun se cansaban d’oirye todos os anos as mismas cousas, que sempre trían al mismo, y de cómo sería el cura que vía axudar al d’al llao, xa ben veyo, por cierto, se sería ún d’aquellos curías que salían entoncias dos seminarios y que nun había por únde garrallos.
Nestas y outras pláticas pol estilo piyóulos el oscurecer inda sentaos fora y xa taba volvéndose mouro el gris del cerzo condo acordaron entrar na casa. Tamén de cháchara tuveran os criaos na cocía desde que chegara el recadeiro, mandao pol ama tomar un vasín de vino, contándoyes novas da villa, del baile qu’iban fer pol Antroido y da xente qu’houbera na feira del domingo, pouca y conocida como en case todas; fórase el mozo coa tardía, deixando a os da casa falando del que yes contara; y así los encontraron os señores, el ama y a sobría condo pasaron pol delante da porta da cocía. Nun eran as conversacióis dos criaos tempo perdido como as dos outros y, mentras falaban, fixera cada ún el sou trabayo: Antonia y Sofía preparar as cousas prá cía, Ramón y el arrieiro botar a partida y Pedro acabar outra talla. El afición del mozo a trabayar a madera nun era porque si, máis ben fíalo por sacar ús cuartíos, ademáis de porque ye gustaba y dábaseye ben; el que tallaba, imáxenes da Virxen y de Santiago, cruces y cousas d’ese xeito, vendíayo a un home del aldea qu’iba negociándolos por as romeirías y as festas dos alredores; nun é que sacase muito, pro inda y’iba cayendo dalgúa peseta qu’outra, que sempre vía ben.
Despós de ciar, puxéronse dacorto todos pra ir á misa á villa a primeira hora y fóronse dormir. Antes das doce da noite, daquén petóu na porta de Virginia y condo s’erguéu abrir, despós d’avivar a llama del candil y botar úa toquilla por os hombros, encontróu a Sofía cúa bandexa:
―Aquí ten el última comida anuncióu a moza, deixándoye a bandexa enriba da silla, y como Virginia la mirara con cara estraña, esplicóu: Súa tía manda sirvir chocolate con pan antes das doce, porque como mañá hasta que se veña de misa nun se pode comer nada...
―Pos nun teño maldita a gana... ¿Teño que comello igual?
―Se nun quer... ―A criada nun sabía qué fer; hasta ellos, os criaos, comían a aquellas horas condo había qu’ir al día siguinte a misa, así que nun entendía qu’a sobría del ama nun quixese comer, y encima tábaye enfriando tamén el sou na cocía...
―Llévalo pra vosoutros pra cocía, se vos apetece, pro nun mo deixes aquí pedío a moza, coyendo a bandexa y dándoya outra vez a Sofía.
Salía xa na porta a criada coa bandexa, sin destapar sequera, condo as dúas mozas viron salir a ún dos veyos deixar a bandexa nel tarrén, delante da porta del cuarto; reculóu Sofía pra que nun la vise, procurando que nun se y’escapase a risa, pro, al fello, tropezóu con Virginia que tamén se quedara mirando pra figura que salira, y romperon a rir al mismo tempo, inda que baxín, nun foran oillas y que s’armase. Chegóu Virginia a porta del cuarto por se ye daba a outro por salir al pasiyo y las piyase ríndose, que se salía a tía, búa yes iba cayer enriba, e inda tuveron un pedazo sacudíndose coa risa; conto máis fían por poñerse serias, máis risa yes daba, acordándose outra vez das pintas del home: un camisón hasta os pes, un gorro de llá na cabeza y úas como gomas cruzándoye a cara desde as oreyas. Volvían mirar úa pral outra, querendo parecer serias, y ei volvían rir como descosidas, pro sempre baxín. Ría Virginia sin miga de ruido, pro al outra escapábanseye úa especie de chillidos muy baxíos, que case parecía un rato, e inda ye daba máis risa a Virginia y por contaxo, a Sofía y así tuveron hasta que foron parando al fin de rirse, despós de case chorar, sentadas as dúas na cama; col conto da risa, el trapo que tapaba a bandexa fórase escolando hasta case cayer, destapando dúas tortas de pan con manteiga, inda templadías, y úa taza de chocolate; iba xa Sofía tapar a bandexa condo el outra moza ye mandóu parar:
―Inda nun son as doce, ¿verdá? perguntóu Virginia.
―Creu que non.
―Pos, entoncias, coye úa, qu’inda qu’a risa me deu fame, tampouco tanta como pra comer as dúas, y se nun teis noxo de mín, podemos moyar as dúas nel chocolate... ―como Sofía se quedara pensándolo, añadío: ¿Teis algo miyor que comer embaxo? Pos entoncias: ¡pra dentro!
Y así, entre as dúas, foron acabando aquellas doce. Salío Sofía del cuarto da nena y condo baxaba as escaleiras, sentío dar as doce nel reló del comedor, santiguóuse, fendo equilibrio coa bandexa núa sola mao, y chegóu á cocía, unde Antonia recoyía os cacharros, xa sola na cocía:
―¿Qué tanto te parache? Pos agora xa nun podes comer...
―Comín con Virginia. Empeñóuse qu’era muito pra ella y nun s’atrevía a mandallo pr’abaxo... Hasta mañá, Antonia nun oío se ye contestaba, camín xa da cama que tía nun cuartín frente a cocía y nel qu’un pedacín despós entraba tamén Antonia deitarse.

No hay comentarios:

Publicar un comentario