martes, 31 de enero de 2023

O secretos II.3

 

3. EL COSTUREIRO.

Foise Yayo col bolo prá casa, deixando ás nenas solas coa disculpa de fer algo pral escola, que, inda sendo os últimos días de clase, sempre mandaban trabayíos para que nun s'aburrisen. Antias d'ir pral cuarto de Naya, recuperaron a maleta-costureiro que deixaran al pe da porta del cabanón para volvella al sou sito.

¿Acabastis xa con ella? —quixo saber a madre.

Igual necesitamos un aguya de llá, peró eso a el día que los enchamos —respondéuye a fiya.

Igual hai algúa aquí dentro y aforramos de revolverche máis nel tou —aclaróu Sara, erguendo el costureiro de Saría.

Mira qué cestín tan guapo y váleche pra ti, tendo el mismo nome. Y nun creu que revolvésedes tanto nel noso.

Sería difícil, col colocado que lo ten bola —ríu Naya.

Y Dios nos llibre de descolocaryo —ríu tamén a madre.

Nun creu eu qu'Inés vaya enfadarse por eso —dixo Sara.

Enfada, enfada. É que tu na máis la vez de visita, peró vaya si roña condo nun femos as cousas la sou gusto, ¿verdá, nena? —volvéu rir a madre.

Siguiron as nenas camín del cuarto de Naya, unde s'acomodaron xuntas nel pico da cama. Sacóu Sara el sobre das cartas del costureiro y quedóuse mirando qué ben ordenado taba hast ael acirico coas aguyas y os alfileres postos en orden:

Mira pr'aquí: tá como el voso. Parecen máis ermás Saría y túa bola qu'a mía. —Zarróu el costureiro y púxolo nel tarrén, nun fose cayer y descolocarse.

Debian ser amigas desde pequenas y tar todo el tempo que podían xuntas así qu'acabaron tento as mismas zunas —ríu Naya—. Por eso túa bola nun quer vernos xuntas a ti y a mín.

Sendo tan amigas, sígueme chocando qu'Inés nun saiba qué yes pasara a Saría y a Román.

Miróula de medio llao el amiga, coyéuye el sobre das cartas das maos y dixo, abríndolo:

—Eso nun lo sabemos: el que nun sabía nada era meu bolo. Igual ella si sabe el historia, peró, sendo secreto entre as dúas, igual nunca lo contóu.

¿Nin que fixeran as paces?

Sacudíu a cabeza Naya, sacando as cartas:

Se é secreto, é secreto. ¿Ou tu ibas cuntarye a daquén algo qu'eu che fixese xurar que nun ibas dicir, por búa noticia que fose?

Tocóuye sacudir a cabeza a Sara, coyendo as dúas cartas que y'apurría el amiga:

Llée tu esas dúas pra ti y eu estas outras y deixamos a que ten lletra distinta pral final.

Así fixeron y entre as dúas foron sabendo da vida de Román, antias y despós de fer as paces con Saría y un pouco da d'ella pol qu'él ye respondía al que ye cuntaba nas súas cartas. Tamén foron sabendo da vida da familia y os vecíos d'un y d'outro hasta que Naya erguéu de golpe a cabeza:

Aquí dice que ye manda úas fotos y pídeye outra d'ella.

Quedaron as dúas nenas mirando úa pral outra y cuase al tempo botaron mao al costureiro que taba nel tarrén entre as dúas:

Parece que tuvemos el mismo acordo —ríu Naya, deixando que fose el amiga a que coyese el cestín—. Mira a ver se hai algo dentro ou temos que pensar únde pudo metellas Saría pra que nun las encontrase túa bola, nin naide, vamos.

Abríu Sara el costureiro y nun tuvo que reparar muito nél para ver un pedacín de cinta qu'asomaba na veira da tapa. Tiróu d'ella con cuidao, tendo medo a romper algo, y axina se soltóu a parte de dentro da tapa. Al sacalla cayéu nel costureiro un sobre marellento nel qu'encontraron as fotos das que falaba a carta qu'inda tía nas maos Naya.

Váise nas fotos el retrato d'un home, núas solo y noutras acompañado, qu'axina souberon qu'era Román. Na primeira, reconocéu tamén Sara al ermá da súa bola de nova, ríndose como a nena un s'acordaba de vella nunca, sentarda núa manta nel tarrén al pe del chaval que supoñían qu'era Román, mui xuntos y coas maos coyidas. Déronye a volta á foto pra ver que tía escrito “Os Romedios” y a fecha.

A seguinte fotografía era del mismo mozo, con traxe y sombreiro panamá, dereto al pe d'úa palmeira enana y col brazo apoyado núa banqueta alta; detrás tía un sello d'un estudio fotográfico de Buenos Aires y úa dedicatoria pra Saría coa firma que xa xonocían de Román. Había outras dúas fotografías máis: úa de Román máis veya, sentado nin siyón de mimbre nel entrada d'úa casa con xardín, y outra, na misma pose, con úa ninía sentada nel collo.

Al vella, cuase saltaron da cama as nenas:

¿Casaría, al fin, con outra? —perguntóu Naya, mentras Sara nun acertaba a darye volta al retrato pra ver se tía algo escrito.

Aquí nun pon nada. Mira a carta —respondéu dándoye voltas á foto a ver se vía, sequera, a fecha.

Volvéu Naya ller a carta, esta vez en alto, buscando únde nombraba as fotos.

Aquí dice: “Mándoche el meu retrato pra que vexas lo veyo que tou y outro coa mía afiyada, ou nosa, podería dicir, que se chama Sara por esa madría por poderes que ten en ti.” Así que non, nun casóu... Espera: é sobría ademáis d'afilyada súa.

Pos é verdá que tá veyo, ¿taría malo?, porque tampouco debía ter tantos anos na fecha da carta —comentóu Sara, mirando con atención a foto.

Sin esperar máis, coyéu Naya a carta que yes quedaba por ller, a que tía outra lletra, y xa desde el principio souberon que la escribía un sobrín de Román. Ordenando as cousas del tío al morrer éste al pouco del última carta, encontraran a correspondencia de Saría y decidiran escribirye para comunicarye a triste nova y cumplir al tempo as últimas voluntades de Román, que yes pidía que la tratasen como a tía que nunca tuveran polla súa parte.

Al sentir aquello, acordóuse Sara dos paquetes qu'ás veces preparaba Saría con cousas feitas por ella que mandabba a nun sabía quén. Acordábase sobre todo d'un velo de tul que la vira bordando nun sabía cónto tempo y que, condo lo acabara, chamárala pra qu'axudase a envolvello en papel de seda; como Saría vira lo muito que ye gustaba, prometéraye que, se nun ye dicía nada a Pepa, fíaye outro pra ella. Y fixérayo: ben guadado lo tía ella nel fondo del caxón das sábanas del sou cuarto, envolto en papel de seda y dentro d'úa caxa de tuayas que ye pidira á madre.

¿Y sabes pra quén era? —quixo saber Naya.

Dixérame entoncias que pra outra Sara. Seguro que pra esta afiyada de llonxe. Tamén ye mandóu despós patucos y chaquetos de nenín, ben sei que pra os fiyos d'esa Sara.

Quedaron calladas as dúas, guardando as cartas y os retratos y colocando nel sou sito a tapa del costureiro:

Xa sabes únde esconder os secretos, condo nun queras que chos encontre túa bola —ríu Naya.

Cabecióu Sara, peró sin rirse.

Falando de secretos, ¿vamos diciryes algo de todo esto a os tous bolos?

Volveron quedar calladas outro bocadín, hasta que Sara añadíu:

Paréceme que túa bola algo debe saber y dame pena que Pacho nun lo saiba. ¡Col que ye doléu saber despós de tantos anos porqué deixara de recibir cartas de Román!

Antias que Naya podese responder, sentiron á madre:

¡Nenas! ¿Baxades merendar ou tais mui ocupadas?

¡Baxamos agora! —respondéu Sara, coyendo os dous sobres y el costureiro—: Vamos cuntaryes el qu'encontramos y que dicida él se quer saber el que dicen as cartas ou non.

Condo chegaron á cocía encontraron a os bolos xa sentados tomando el cortao da merenda:

¿Apetécevos fruta con yogur ou algo salao? —perguntóuyes a madre de Naya—: Aproveitai hoy que teño vagar para prepararvos eu a merenda.

Miróu a nena da casa pral amiga, pra qu'escoyese ella.

A mín váleme... —empezóu a dicir Sara, hasta qu'un codazo del outra fíxoye cambiar el intención—: Se hai compota de casa, eu quero tostadas con manteiga y manzá.

Xa lo supoñía —contestóu a madre, poñendo nel pico da mesa un plato con rebanadas xa preparadas como sabía que ye gustaban á vecía—. Y lleite frío para con ellas, ben sei.

Sentáronse á mesa y pousóu Sara el costureiro y os sobres al pe d'ella, tendo cuidao de poñer el marello nel pico:

¿Qué anduvestes revolvendo máis? —perguntóu Pacho, chisgándoyes un oyo.

Sacamos as cousas de coser de Saría y dentro del costureiro encontramos úas fotos escondidas na tapa —esplicóu a nena, coyendo úa rebanada y empezando a comer nella, procurando nun parecer esmolida.

¿Y poden verse? —insistíu el bolo.

Sacudíu a cabeza Sara, apurríndoye el sobre coa mao que tía desacupada, sin importaye que visen el outro sobre.

Coyéu el d'os retratos Inés, mentras Pacho buscaba os llentes nos bolsos da camisa. Condo los tuvo postos, xa a muyer sacara as fotos y miraba con oyos empañados a da pareya na festa:

Acórdome de condo yes tomaron esta foro; eu teño úa con todo el grupo que fóramos xuntos. ¡Qué ben lo pasáramos!

Xa taba Román preparando el viaxe y por eso quixo que yes tomaran úa a ellos dous solos —dixo Pacho, coyéndoye a foto á muyer.

Miraron os dous el retrato que Román ye mandara a Saría al pouco de chegar al Arxentina.

D'esta acórdome ben condo chegóu. —Coyéula tamén—. Y d'acompañar despós a Saría sacar outra pra mandarya.

Parecía qu'iba siguir falando condo reparóu na que se vía entoncias nas maos d'Inés y que xa esta miraba con toda el atención, empezando a sacar de detrás el última:

¿Y esas fotos? ¿Tamén taban nel costureiro? —perguntóu sin crer el que taba vendo.

Entoncias, ¿recibira máis cartas d'él Saría? —sorprendéuse a madre de Naya, Coyéu Sara el sobre y apurríuyo á muyer—. ¿Tamén apareceron nel costureiro?

Non, debaxo da máquina de coser —respondéu a nena.

Garróu el sobre con cuidao y apurríuyo á sogra, que deixara el sobre coas fotos outra vez na mesa:

¿Llésteslas? —quixo saber a muyer.

Cabeciaron as nenas, as dúas coas bocas ocupadas coas tostadas pr'aforrar ter que dar esplicacióis.

¿Tú sabíaslo? —perguntóuye el home.

Sabía que volvían escribirse, si. Y que tían un afiyada que tamén se chama Sara.

lunes, 23 de enero de 2023

Os secretos II. 2

2. COSTURA.

A máquina de coser de Saría era igual qu'a veya da bola de Naya, así que nun ye foi complicado á nena comprobar que tuvese ben a maquinaria nin aceitarye as pezas que lo necesitaban. Mirando qu'a correa del pedal nun tuvese cuartiada, probóu a darye úa volta; al sentir un ruido raro, déuye outra máis aspacio:

¿Nun anda ben? —quixo saber Yayo.

Andar, anda, peró ruxe algo como se rascase n'algún llao ou n'algúa cousa.

¿Nun haberá un rato seco ei dentro? —perguntóu con noxo Sara.

Tu sempre pensando en bichos —ríu el ermao.

Nun creu que sía ningún rato. ¿A qué iba meterse ei? Y tamén a correa taría rañada —respondéu, soltándola pra erguer a máquina.

Con esas y todas, erguéu con cuidao, y cos dous ermaos asomados por detrás d'ella, outiando qué podía haber naquel sito tan pequeno.

¿Qué fai ese sobre ei metido? —acertóu a dicir Yayo condo os tres miraron asombrados el secreto d'aquel ruido.

Cóyelo, anda —animóulo Naya.

Fixo el neno el que ye mandaban y colocóu a vecía a máquina outra vez nel sou sito. Mentras enganchaba a correa, siguían os dous ermaos mirando sin apestañiar el sobre que sacaran d'ella. Probóu Naya outra vez qu'anduvese ben y sen máis estorbos a correa antias de volverse ver qué fían os outros dous, que nin alentar los sintía.

¿Inda nun mirastis qué ten dentro?

Sacudiron a cabeza y apurríuye Yayo el sobre, sin qu'ella fixese por garrallo:

É un sobre d'avión, ¿será carta de Román? Porque é pra Saría, ¿non? —supuxo a nena.

Miróulo Yayo como se lo vise de primeiras, primeiro a quén iba dirixido y despós el remitente:

Pra Saría é, peró non de Román.

Al sentir tal cousa, quitóuye Sara el sobre das maos pra llello ella, como se nun se fiase del que llía el ermao.

Pos é verdá. ¿Quén será este Emilio que y'escribíu?

Esta vez foi Naya a que coyéu el sobre pra ver el nome que nun conocían:

¿Acordáisvos de cómo apellidaba Román? Paréceme que como este, ¿será fiyo sou?

Volvéu coyer el sobre Yayo y arrimóuse á ventá, estudiando el matasellos:

Polla fecha del sobre, podera ser.

¿Y se lo abrimos d'úa vez a ver qué dice a carta? —propuxo Sara.

Miróu prás nenas el chaval, esperando qu'algúa ye pidise el sobre pr'abrillo, peró as dúas recularon, deixándolo solo:

Ábrelo tu qu'entendes miyor as lletras dos d'antias —escusóuse el ermá.

Este escribirá como nosoutros, que nun é tan veya a carta —replicóu Yayo, peró abrindo xa el sobre que fora despegado con tanto cuidao que parecía case sin abrir—. Parece que nun é úa carta, son varias.

Foi sacando con cuidao úa por úa as foyas dobladas que tía dentro el sobre y pasándoyas ás nenas, que volveran arrimarse a él. Acabóu de balleirar el sobre y quedáronse mirando ús pra os outros, cada ún con dúas cartas nas maos, sin atreverse a desdoblallas.:

Se nos poñemos a llellas, xa nun femos outra cousa —dixo al fin Sara.

¿Tu sabes coser? —perguntóuye Naya al neno.

Miyor qu'eu —respondéu el ermá por él.

Pos, entoncias, Yayo: axúdame a hilvanar a roupa y tu vas colacando as cartas por fecha y lléndolas en alto pra nosoutros.

Procuróu Sara nun sabichar el que poñían as cartas, máis alló da fecha ben colocadía nel esquina dereta de cada úa, hasta ter as seis en orden. El que si descubríu a pouco que reparóu na lletra foi qu'el última nun la escribira a misma mao qu'as outras y así yo dixo a os outros pra que nun los coyese de novo condo chegasen al llella.

Sentóuse nel tarrén coa carta máis veya nas maos y as outras al pe d'ella y aclaróu a voz antias d'empezar a ller sin saltar úa coma.

Aquella primeira carta, dúas foyas de papel fino cubertas de lletra menuda y renglóis apertaos, era, como outras cuatro, de Román: d'un Román arrepentido d'aquella outra carta qu'ellos xa conocían, que pedía perdón por ferye caso á fuina del ermá de Saría, sabendo que xa pasaran demasiaso anos pra esperar algo máis qu'ese perdón pol que llanxía desde tan llonxe. Cuntaba aquella carta cómo, pol parente d'un vecín d'ella, qu'entrara na bodega unde trabayaba ún dos sous ermaos, soubera que siguía solteira y que nunca máis mozo qu'él ye conoceran; tamén cuntaba que tampouco él casara, nin gana tuvera despós da pena que pasara pol que y'escribira Pepa. Pouco contaba del que fixera nesos anos y muito del que pensara desque soubera qu'era mentira todo conto ye dixeran d'ella.

Lléu Sara aspacio y con voz clara aquellas dúas foyas chías de penas y recordos, de dolor y señardades del que nunca pasara. Falaba Román de todas as cábalas que fixera desde a visita d'aquel home que y'abrira os oyos y de cómo, despós del primer arrebato d'embarcarse de volta pra pedirye perdón en persona, dicidira escribirye, sabendo que siguía na misma casa. Escribirye y esperar con pacencia qu'ella ye respondese, inda que fose para dicirye que nun lo perdonaba y que nun quiría saber máis nada d'él, era el propósito que fía al acabar a carta, peró confiando en que a resposta fose que ye daba permiso pra, a lo menos, siguir escribíndoye.

Acabóu Sara de ller, doblóu a carta como taba y pousóula al pe das outras, quedando cos oyos postos nella, sin garrar a seguinte. Tamén os outros dous deixaron el que taban fendo y miraron pra ella:

Nun llías máis, que vou poñerme a coser coa máquina y nun vamos atender ben —dixo al fin Naya, despós d'un bocadín callaos.

Habendo máis cartas como hai, xa sabemos que Saría ye deixóu siguir escribíndoye —añadíu Yayo.

Sin gurgutar, foi Sara guardando as cartas outra vez nel sobre, con cuidao de nun esgazallo, mentras Naya preparaba a máquina pra poñerse a coser:

Seguide vosoutros coa veya, a ver se acabamos xa pra irnos antias de qu'empecen a buscarnos.

Nun yes llevóu muito tempo máis acabar de coser y deixallo todo preparado pra nun ter máis que meteryes el palo y enchellos d'erba seca:

Mañá de tarde iréi cortar un par de canaveiras y xa despós miraremos d'enchellos antias da noite da fogueira, que se los allistamos primeiro, inda van dar con ellos —propuxo Yayo.

Vale ben. ¿Podo ir contigo mañá? —perguntóu Naya.

Poderemos ir os tres, digo eu.

Tu non, que teis qu'ir con má de compras —recordóuye el ermao.

¿A qué? Xa amañamos sin comprar nada —replicó Sara.

A acompañalla: quedache con ella y se agora nun vas, vei osmar algo —tercióu Naya, véndolos enzoritarse—: Diye que na máis teis que mirar precios y así aforras buscar disculpas por nun comprar nada.

Cabecióu el amiga, inda un pouco amouruada:

¿Y nun podedes esperar por mín?

Ah, nía: é ir a ca'l Chato cortar dúas varas, ¿vamos mandar toda a tarde como se fósemos de viaxe? —perguntóu Yayo.

¡Ah, penséi qu'era ir a outro llao! —cambióu a cara a nena.

¿Tu qués vir igual? —quixo saber él, mirando pra Naya.

Se nun ch'importa, si.

Importar, miga. É pra quedar allí ou ir xuntos. ¿Paso buscarte a misma hora que quedáramos hoy? A ver se nun tropezamos con naide.

Y se tropezades, con dicir que vais buscar varas pra ir ás barbadas —ríu Sara.

Guardaron os traxes feitos nas bolsas que trouxeran coa roupa y volveron as cousas al sou sito: as siyas á cocía y a máquina á despensa. Coyéu Naya el costureiro de Saría para llevallo tamén, condo yo quitóu das maos el amiga:

Esto llévolo eu pra mín.

Como cho vexa bola —respingóu el ermao.

Nun m'esmole miga. Xa viche coas outras cousas que llevéi condo balleiramos a casa: roñóu el que quixo, peró a mín nun me dixo nin chío.

Con esas y todas, quedóuse mirando pral cesto como se nun tuvese mui segura de llevallo:

Peró, antias, vou abrillo, nun vaya haber máis sorpresas escondidas.

Eso podemos fello fora. Vamos llevar esto á casa y míraslo alló —propuxo Naya.

Si, miyor vámonos xa d'aquí, nun vayan tan mirando únde tamos metidos —aprobóu Yayo.

Coyeron as bolsas cos veyos y saliron someiros polla porta da cuadra, cruzando pol horta pral camín, pra que nun visen d'únde chegaban á casa de Naya, se había daquén taliándolos. Xa taban chegando condo Yayo paróu en seco:

¿Coyéu daquén el sobre coas cartas?

Tá ei —respondéuye Sara—: coa pucha, el pano da cabeza y a llá.

É verdá: nun fixemos nin el moño nin el pelo pral paisano —acordóuse Yayo.

Xa lo feiremos condo teñamos as cabezas preparadas, que tampouco será tanto trabajo —contestóu Naya—: Vamos entrar pol horto, nun vaya haber daquén delante de casa y nun temos xeito de disimular as bolsas.

Coláronse polla porta del horto, que con bon tempo sempre taba aberta, y meteron el preparativo debaxo dos sacos balleiros apilaos nun esquina del cabanón. Volveron salir xa sin nada nas maos máis qu'el costureiro de Saría, unde meteran tamén el sobre qu'encontraran, y chegaron á casa pol camín como se viran del mar.

Búa idea fora aquella porque xa taban sentándose nel poyo condo salíu el bolo dos dous ermaos con Pacho:

¡Al fin parecedes! ¿Únde tuvestes toda a tarde? Anda vosa bola tolla de todo porque nun vos víu desd'a xanta.

¿Y é pra mandarnos algo ou na máis pra saber qué andamos fendo? —perguntóu Sara, acordándose del que yes fixera a Saría y Ramón.

Ríuse Carlos:

Debe ter medo a que sigades murando el historia del vecindario.

Miráronse os nenos hasta que Naya perguntóu, féndose a inocente:

¿Pos inda embolortóu máis vidas qu'a del ermá?

Agora tocóuyes mirarse a os veyos antias de responderye:

Sempre foi muito d'embolortar, como dices tu. Así que nun sería raro qu'algúa máis fixese —dixo Pacho—. Peró nosoutros nun vos dixemos nada, ¿tamos? —chisgóuyes un oyo, ríndose.

Boh, ¿prá que revolver merda veya? —perguntóu Sara, garrando con forza el costureiro de Saría


martes, 17 de enero de 2023

Os secretos II. 1

 

  1. SUMICIOS

Menuda tarde de playa taban perdendo. El augua inda taría un pouco fresca de máis pra bañarse, peró a brisía ben que yes iba prestar con aquel sol calabrión. Zarrando os oyos cuase podía sentir el calor da llastra debaxo da tuaya y el fresco del mar esfrecéndoye el outro llao.

¿Durmes ei sentada?—ríu Naya, chegando xunto a Sara.

Durmo, nía, esperando por ti, que nun acabas de chegar hoy —respondéuye, vendo cómo inda ría máis al ver el respingo que dera al sentilla.

Condo acabóu de rir, esplicóuse:

Nun acababa bolito de decidir qué pucha darme.

Eso pásache por pedirya. Eu á bola quitéiye un dos mandiles que ten guardados nun sei pra qué, veyos y descosidos, como se fose volver a usallos.

Pos, anda, que, condo lo vexa posto, veiche cayer úa búa.

Condo lo vexa posto, xa nun vei ter volta. Y eso se repara nél.

Entraron na casa balleira y foron colocando nun par de siyas a roupa veya que xuntaran como se preparasen os traxes pra vistir a daquén: camisa, chaleco, calzóis, calcetos, pucha y hasta botas pra un home y bata, mandil, medias, pano y zapatiyas pra úa muyer.

Fáltannos us guantes ou algo para fer as maos y os sacos prás cabezas —repasóu Naya, mirando os modelos.

Vou ir mañá a os chinos con má y compro us guantes de trabayo y úas bolas de polispán pra fer as cabezas. ¡Ah, y úas pelucas pra poñeryes pelo!

Miróula Naya desconfiada:

¿Nun quedáramos en nun dicir nada na túa casa?

Quedamos, nía. Y nada dixen. Contéiye que lo necesitaba prá festa de final del curso y colóu —ríu Sara.

¿Sin qu'avisasen del escola? —sorprendéuse Naya.

Díxenye qu'era cousa dos nenos, úa sorpresa pra os maestros —respondéu orgullosa a nena. —Y nun me digas que nun vei ser sorpresa pr'algún “maestro”.

Riron as dúas amigas un pedacín hasta que volveron mirar prá roupa y puxéronse al llabor:

Temos que coser todo pra fer os corpos y nun ter máis qu'enchellos por el pescozo. ¿Atréveste a usar a máquina? —perguntóu Sara, un poco esmolida.

Atrevo, nía. Xa miramos a máquina de Saría y é como a veya de bolita, así que sabréi usalla, que pra eso aprendín con ella antias d'aprender col elétrica de mamá.

—Boh, as mías nun me deixan nin arrimarme a ver condo tán cosendo...

Nestas taban condo sentiron eslleirar na porta. Quedaron calladas esperando a ver qué pasaba, se entraba daquén ou era dalgún bicho enredando.

Como nun acababa d'aparecer naide, perguntóu Sara:

¿Vendría algún gato detrás tou?

Antias qu'el outra podese responderye escuitaron miagar un pouco raro y despós a risa ben conocida de Yayo:

Bon gato tá feito este —riron as nenas.

Se me fregas detrás das oreyas, igual acerto a ronroniar.

Bufóu el ermá al sentir tal cousa, peró a ningúa ye deu tempo a responder condo sentiron chamar na porta de delante.

¿Tais por ei, nenos?

Miraron as nenas a Yayo, botándoye a culpa de que soubesen únde taban, peró sin atreverse a falar, esperando a ver se el de fora marchaba, condo lo viron fendo sombra coas maos na ventá da cocía, que nun tía contras.

É bolito —reconocéulo Naya—. Vou dicirye que veña por detrás, antias que lo vexa naide.

¿Pos nun durme a sesta hoy?—estrañóuse Yayo.

Tuvo buscándoye úa pucha pra Naya. Peró tú podías ter máis cuidao en vez d'andar fendo el fato...

Boh, diríaye Naya únde íbamos tar. Nun vou ter culpa eu sempre.

Nun me dixo naide nada, nin te vín vir a ti tampouco —esplicóuse Pacho: —Supuxen que tariades aquí, qu'é unde naide vei ver el qu'andades discurrindo.

Entróu na cocía y quedóuse mirando prá roupa que tían disposta nas sillas:

Algo así penséi que tábades preparando. ¿Espantuyos? ¡Non! Esperái: ¿veyos pra queimar na fogueira?

Ríuse Naya, sacudindo a cabeza:

¿Y na máis por pidirche úa pucha que xa nun usabas?

Y verte revolvendo nas caxas unde guarda túa bola a roupa qu'ella chama “a medio usar”, quero pensar que col sou permiso.

Volvéu sacudir a cabeza a neta:

¿Y vas axudarnos? —quixo saber.

Vou dicirvos cómo los fíamos pra que nun vos poñades a comprar cousas y acaben por pillarvos antias del día.

Miráronse os ermaos sin saber cómo fía aquel paisano pra lleryes as ideas así de fácil. Ríuse el veyo al veryes as caras y con él, a neta:

Eu tamén fun novo y atravesado y tamén houbo quen me contóu cómo preparar as trasnadas sin que me coyesen amañando nellas.

Volvéu repasar el esposición das sillas y foi sentarse nel escano, mentras os nenos acomodaban nel tarrén, dispostos a escuitar con toda el atención el que Pacho quixese cuntaryes. Sacóu el home os tarecos de fumar del bolso y púxose a liar un cigarro con toda a parsimonia del mundo; acabóu al fin y déuye úa búa pitada antias de romper a falar:

Vexo que tedes a roupa, peró fáltanvos os muñecos, porqu'a ropa sola é difícil d'encher.

Íbamos coser á camisa a os calzóis pra fello a él y usar úas mayas pra darye forma ás pernas d'ella —esplicóu Naya.

Cabecióu el bolo:

Búa idea. ¿Y pra fer as maos y as cabezas? —quixo saber.

Miráronse os nenos y respondéu al fin Sara, xa sin tar miga convencida:

¿Con us guantes y úa bola de polispán?

Y eso íbades ter que comprallo, ¿verdá? —Sacudiron a cabeza os tres, dándoye a razón—. Eso nosoutros amañábamoslo con us calcetos y ua camiseta veya, a falta d'un saco al xeito.

¿Y el pelo? ¿Ou nun yes poñíades?

A muyer, si. Al home...Depende d'a quén quixésemos arromendar —ríu Pacho con gana.

Peró, ¿fíaislos pra rirvos de vecíos? —estrañóuse Yayo.

As veces, si. Outras era na máis pra feryes burla a os que nun acabaran de sachar el méiz ou pra queimar, como vais fer vosoutros —volvéu rir—. Peró acórdome d'un ano que tuvera un vecín relatándoye al maertro pra que nun nos deixase fer os veyos, sin saber qu'el maestro llevaba xa dous anos axudándonos y ríndose ben coas bromas que discurríamos; así qu'ese ano fixemos al veyo copiándoye el aire y sacámoslo en procesión pollos camíos antias de llevallo queimar. Tía el home úas gadellas mouras, qu'inda hoi nun sei con qué las pintaba, que d'un día pra outro de tellas cuase blancas aparecéu con ellas como as plumas d'un corvo, que fora as qu'usáramos pra figurarye el pelo —ríu outra vez con gana, apagando a pava nel cinceiro que Sara y'apurrira al vello dispoñerse a fumar.

¿Con plumas? —perguntóu Naya, qu'era a primeira vez que sintía aquel conto.

Ou col peleyo d'un conexo, un puñao d'ouca ou de mullido,... Eu qué sei el qu'usábamos: el que tíamos a mao. Tampoco fai falta esmerarse muito: é pra queimar. Y nun creu que naide vaya reparar tanto nellos —callóu en seco—: ¿Ou vais fellos pr'arromendar a daquén? —ocurríuseye de golpe.

Nun tíamos intención —respondéu Yayo, non mui convencido, mirando prás nenas, desconfiao.

Sacudiron as cabezas, poñendo cara de sorpresa. Claro que nun pensaran n'eso; xa abondo iban ter qu'ouguir por fellos como pra, por riba, ferye burla a daquén.

Ríuse el bolo, chisgándoyes un oyo:

Pos iba ser búa —dixo, erguéndose—: Úa cousía máis, por se nun cayedes solos nel detaye: el palo pra que se teñan, metédeyo cruzao da cabeza a úa perna y nun necesitades pra os brazos. Acordádevos que primeiro fíanse para poñellos sachando.

Puxo a pucha el bolo, atisbóu polla ventá que nun houbese naide por cerca y salíu polla porta del frente, inda rindo.

Quedaron os nenos tamén rindo un bocadín hasta que dixo Yayo:

Pos camisetas que valan pra fer as cabezas nun sei se haberá.

Paréceme que falaba das que se poin por baxo da roupa —como os ermaos la mirasen sin entendella, explicóu—: D'esas blancas de tirantes, das qu'usa él y seguro qu'el voso bolo tamén.

Miráronse os nenos y al fin sacudiron a cabeza, cayendo nel que yes dicía Naya.

Vou buscar un par d'ellas a casa y dous pares de calcetos pra feryes as maos. Mentras tanto, vosoutros podedes poñer a máquina de coser nel cuarto ese.

¿Únde tá a máquina? —quixo saber Yayo, temendo ter que subir al piso, con todo el que los avisara el padre de que nun subisen, nun fosen ceder as tablas y cayer con todo.

Tá ei, na despensa esa. —Salíu Sara abrir a porta de debaxo del escaleira, deixando ver a máquina, tapada cua sábana veya.

Pos trédela mentras vou eu a casa —ripitíu Naya.

¿Acordáchete de trer antias el costureiro? —quixo saber el amiga pra que nun tuvese que dar outro viaxe.

Trouxen, nía. É eso.

¿Eso? —estrañóuse Sara—: Se parece úa maleta.

Ríuse Naya, salindo polla porta mentras iba el outra nena abrir a caxa, sin acabar de crer qu'aquello fose un costureiro.

Deixa eso pra despós. Vamos mover a máquina a ver se podemos solos, sin estropialla.

Ten rodas —anuncióu el ermá, cambiando el rumbo pra destapar a máquina.

Inda que las tía en dúas das patas, nun era fácil de mover por aquel terrazo desigual y tampouco rodaban mui ben, algo ferruyentas. Medio a rastras, medio en aire, chegaron con ella al cuarto qu'en tempos debera usarse de comedor ou algo así col terrazo d'outro color y menos gastado qu'el del pasiyo y el da cocía, un alacena de obra inda coas portas de madera tayada y as marcas nas paredes de sito unde tuvera un reló y tres cuadros, seguramente os das fotos cos bolos de novos y dos padres Saría y de Pepa qu'agora colgaban nel comedor da casa nova y un Sagrado Corazón que Pepa puxera nel sou cuarto.

Despós de deixar a máquina de coser cerca da venta, foron buscar as sillas, a roupa y el costureiro á cocía. Escuruxóuse Sara pr'abrir aquella especie de maleta pequena que, según Naya, era el costureiro da súa casa y case cae de cul al ver el que tía dentro: caxas trasparente chías de carretes de filos de todos os colores que se y'ocurrisen, outras máis pequenas de canillas de máquina y un estuche con aguyas, alfileres, tixeiras y un montón de cousías que debían usarse pra coser y qu'ella nin conocía, todo colocadín nel sou sito.

Cuase como el costureiro de casa, ¿eh, nía? —atisbóu Yaya por riba da cabeza del ermá.

Cuase, si, ho. Peró parecido al de Saría, inda que con un bon montón de filos máis —acordóuse Sara nese momento, erguéndose pra ir á despensa, d'únde volvéu con un cestín con tapa forrada y el nome del ama bordado con gusto nella.

Iba abrillo condo chegóu Naya cargada col que yes faltaba para poñerse cos veyos:

Déume bolita esta llá gris pra ferye el moño á veya y poñerye úas gadeyas al veyo asomando por baxo da pucha... ¿Mirástis se anda?

¡Non! —Recularon os dous, separándose da máquina.

Tampouco s'escuaxiringa tan fácil —ríu—: Ide dándoye volta á roupa mentras reviso eu a máquina, xa que tanto medo tedes a tocalla.

¿Darye volta? —estrañóuse Yayo.

Digo eu qu'haberá que cosella por dentro, ¿non? —quixo saber Sara—: Peró, ¿dará cosido os calzóis?

Polla cintura, non creu, peró pra eso ten a camisa os faldóis llargos; coserémosllos máis por baxo —respondéu, destapando a máquina pra ver cómo taba.