Augua mansa 2

―Podes deixallo aquí. ¿Acabastis de xantar? ―Asentío a moza, sabendo nella os oyos del ama, sin deixar de poñer os cacharros del café na mesa. ―Pos, entoncias, has decirye a Virginia que condo acabe de tomar el café vou buscalla ―Despedíola coa cabeza y condo a criada salío del comedor, siguío explicando: ―É mía sobría que ven vivir aquí. Quedóu sin padre y na máis ten un medio ermao unde vivía, que é el que queda con todo y nun iba deixalla con él, úa moza nova... ¿Qué iban dicir por ei? Y nun é qu’a min eso m’importe, pro é mía sobría, el única que teño, é normal que mire por ella y quera tella aquí comigo, ¿non? Pos acaba de chegar e inda nun s’acomodóu aquí. Como chegóu condo xa coméramos, mandeila quedar na cocía, pro, na máis la lleve al sou cuarto y s’arregle un poco, preséntoya a ustedes. Y tomen el café, que xa tá esfrecendo...

Condo s’ergueron da mesa y cada ún se foi ás súas cousas, el ama foi á cocía buscar á sobría. Encontróula sentada coas criadas, ocupadas en llimpar os cubiertos finos, escuitando muy atenta el qu’Antonia taba contándoyes, inda qu’a ella nun ye deu tempo a saber de qué trataba, porque na máis vella asomar na porta, callóu a veya y erguéuse Virginia del tayolo, desamarrando el mandil que ye deixaran y saludando á tía:

―Aquí me ten. Mande usté.

―Ven comigo. ¿Únde tan os homes? Vei chamallos que veñan subir as cousas ―mandóu a Sofía, salindo xa por a porta.

Subiron as escaleiras tía y sobría, seguidas dos tres criaos que llevaban el baúl y os outros paquetes. El cuarto que ye prepararan era igual de grande qu’el que tía na casa, pro nun se parecía en nada máis. Aquel cuarto tía úa cama de ferro con un colchón a qu’abultaba demasiao pra ser sargón, según lo vía desde a porta. Apartóuse pra deixar pasar a os que trían el baúl y, desque lo deixaron y se foron, entróu nel qu’iba ser el sou cuarto desde aquel día. Pasóu súa tía detrás d’ella y antias que podese tocar nada del qu’allí había, fíxoye volverse pr’hacia ella pra falarye:

―Desque t'acomodes, ven verme; tou nel cuarto del fondo del pasillo. Espero que tes abondo educada pra chamar antias d’entrar en cualquera dos cuartos y salas d’esta casa...

Condo al fin se foi a tía Malia, zarrando a porta detrás d’ella, quedóu Virginia as súas anchas pr’aferse al cuarto novo nel qu’iba vivir. El primeiro que fixo foi abrir de todo as contras, entornadas hasta entoncias, deixando qu’entrase toda a claridá del principio da tarde y soltar as foyas da ventá para que correse tamén a brisa inda fresca de febreiro. El sou cuarto daba a detrás da casa, abríndose al prao del llombo que desde el camín tapaba a casa, así que dábaye el sol na máis un pedacín de tarde, como ye taba dando nese momento. Volvéuse pra dentro y estudióu con máis calma el qu’había allí. A cama de ferro taba llimpa y a roupa parecía abondo nova; sentóuse con cuidao pra ver qu’encontraba y reconocéu un colchón de pelo de cocho, porque foya nun podía ser, enriba d’úas cordas que ye deixaban fundirse máis qu’as tablas da súa cama. Frente a ella tía el sou arcón cos outros paquetes nel pico y, máis cerca da ventá, el palancaneiro coa súa xarra, el caldeiro de porcelana con flores pintadas y un espeyo nel que fía brillos el sol; a os pes da cama, víu úa silla de madera col senteiro de paya, debaxo del percheiro colgao da parede. As tablas del piso taban oscuras pro llimpas y entre as vigas del techo nun se vían telarañas. Aquel era el sou cuarto y a aquello tía qu’acostumbrarse porque nun iba ter outra cousa.

Acabao de reparar el cuarto, quedóuse sentada mirando pra os pes, acordándose de todo conto deixara detrás ese mismo día y de todas as cousas novas que se ye presentaban delante y sentío outra vez a boca chía de sal. Erguéuse fendo un esforzo contra a propia voluntá y volvéu asomarse á venta, apoyando os codos na repisa y sacando a cabeza pra sentir un pouco máis de brisa que y’esclariase el ánima de tales penas. Despós d’un pedacín aventando as ideas d’ese xeito, metéuse outra vez pra dentro, pensando que súa tía debía esperar qu’aprovechase aquel pedacín pr’acicalarse un pouco, así que s’arrimóu al espeyo y repasóu el aspeto que tía. Puxo os paquetes nel pico da cama y abríu el baúl pra buscar a bolsa dos peines; con ella na mao volvéu pral palancaneiro y nun tuvo que buscar muito pra encontrar na madera úa punta pra colgar a bolsa; sacóu despós úa tualla y colgóula d’úa das esquinas del espeyo. Aquello xa s’iba parecendo al sou cuarto un pouco máis.

Llavada y repeñada, con úa toquilla máis nova qu’a que llevara nel viaxe pollos hombros, chamóu á porta que súa tía y'indicara y dixo el sou nome condo al outro llao perguntaron quén chamaba. A tía taba sentada a úa mesa copiando nun llibro el que llía noutros papeles, que Virginia supoñéu recibos ou cousas d’esas, porqu’aquello, por muito qu’a tía dixese, nun era un cuarto, senon máis ben un despacho ou daqué parecido. Erguéu Malia a vista del que taba fendo y, d’un oyada, reparóu nos cambeos que fixera a nena antias de dicirye nada.

―Pasa y séntate ei. ―Apuntóu pra úa silla de rejilla cerca da mesa. ―¿Gústache el cuarto? Espero que sí, porque será el tou el tempo que vivas nesta casa... ―Miróula outra vez, mentras Virginia procuraba sentarse dereta y parecer tranquila. ―Parece qu’a lo menos traes dalgúa roupa curiosa. ¡Xa penséi qu’iba ter tamén que vistirte...! El miyor que podes fer é esqueicer el outra casa y el qu’houbese alló, porque xa tú ben sabes qu’aquello é todo de tou medioermao, gracias al espabilao de tou padre, que na gloria té, ―Movéu a mao dereta como santiguándose, pro sin fello de todo, ―porqu’eu soi súa ermá y por sello podo dicir que nun mostróu muitas lluces nel negocio que fixo con ese neno y súa madre y menos se pensaba casar outra vez como fixo... Porque tamén túa madre foi abondo..., porque mira que casar con un acoyido, que, falando claro, neso quedóu tou padre na propia casa da muyer, bueno, súa, y vei ella y cásase con él con tal panorama y todo, que menuda cinzarrada ye deberon meter a ese infeliz y todo pra nada, que pral que ye duróu... Eso sí, deixóuye outra boca que manter y nada pra fello máis qu’el que ganase trabayando pral sou propio fiyo, porque sou nada tía... ¡Ay Dios, vaya home! Casar casóu ben, pro nun tuvo idea nunca d’únde se metera con tanto acetar el qu’a muyer dicía: hala, trabaya que conto máis trabayes máis vei ter meu fiyo y se teis máis, ¡qué corran con úa mao delante y outra detrás...! ―Callóu un momento a muyer pra coyer aire y mirar outra vez pra nena, que nin se movera, escuitándola. ―Pro tú nun sabes nada da vida, nin del que tou falando. Vamos deixar os contos veyos agora que tas aquí, con túa tía, y nun importa nada del outro. ¿Trouxiche roupa abonda?

―Créu que sí.

―Tá ben. Se necesitas daqué, xa lo iremos vendo... Supoño qu’el que vía contigo él todo el que che van dar embaxo, ¿non?

―Nun teño nada que pedirye a meu ermao...

―¿Qué ermao teis tú? ―perguntóuye con intención a tía: ―Qu’eu saiba, el único que teis alló é un medioermao, y eso, se lo é, qu’eso na máis se sabe se é de madre, qu’hay muita por ei que... Vamos deixallo tar, que miyor será nun falar d’esas cousas. Así qu’el que trouxiche é todo el que teis, as cousas qu’usabas na casa y qu’eran túas: roupa veya y pouco máis...

―Non. ―Al sentir aquello, dito con tanto desprecio, Virginia nun puido callar máis y escapóuseye el xenio: ―Antes que morise padre, fixéranme roupa nova y despós Antón mandóu que me fixeran úa muda completa de lluto y outra d’alivio y condo me vía, inda me deu outro paquete de roupa nova...

―¡Eche ben espléndido el mozo...! ―Sacudío a cabeza Malia: ―Pra nun ter obligacióis contigo, inda se porta. Parez que é algo arrogante, inda seguro que yo pagache ben col tou trabayo, todo y máis que che dera...

―Fíxolo porque salíu d’él, porqu’é un bon neno, sempre lo foi...

―Sí, fíate dos bús nenos y verás únde chegas... ¿Y dices que che deu un paquete de roupa nova? Entoncias preparáchete ben pral viaxe...

―Eu non, nun sabía nada. Foi cousa súa. Déuma condo xa salíamos pr’acó... Dixo qu’era el meu dote... ―na máis decillo, arrepentíose, pro xa era tarde,

―¿El tou dote? ¡Acabáramos! ¡Ben sabe el que fai ese perdurable! ¡Cousa búa nun podía salir d’aquella bruxa!... ¿Así qu’é el tou dote? ¡Tres trapos mal cosidos pra pagarche el que trabayache pra él y que nun ye reclames nada...!

A moza taba xa asustándose del que taba escuitando naquel cuarto sen qu’acertase a encontrarye sentido a tanto espavento como fía súa tía por cualquer cousa que tuvese que ver coa casa da que vía. Quedaba claro qu’a Malia nun y’asentara nada ben qu’el sou ermao casase coa madre d’Antón, nin el trato que fixera col herencia, nin que volvese casar, nin nada que tuvese que ver cos da casa d’embaxo. Pro a Virginia nun y’agradaba que falasen así de sou ermao, ou medioermao, que tanto ye tía cómo ye chamase, nin que lo tuvesen por interesao nel qu’a ella ye tocaba, porque ben sabía ella cónto la quería Antón y que nun fora él quen ye fixera deixar a súa casa.

En voz baxa, pro firme, respondéuye a súa tía:

―Nun fale así d’Antón, qu’él nun ten culpa de nada. El qu’eu vise foi cousa súa y de padre, qu’él ben quería que me quedase. Y el que me deu como dote é xa muito máis del que tía que darme, que ben claro lo dixo sempre padre, pra qu’usté veña botándoyo na cara a él. De sou ermao, pode dicir el que quera, que pra eso lo é, pro del meu, miyor que nun fale, que nun lo conoce. Y se tanto ye molesta que té aquí, habello pensao antias de pedirye a padre que me mandase, porque, inda qu’él vivise, ben sei que m’iba mandar igual pr’acó, porque usté xa yo pedira... ―Callóu Virginia y quedóuse mirando pra súa tía, que desqu’empezara a falar a nena nun daba abasto a pestañiar y tragar saliva. ―Y, agora, ―siguío a nena: ―dígame qué vou ter que fer aquí pra poñerme a trabayar nel meu y nun darye motivos pra que volva insultar a toda a mía familia.

Compoñéu a tía úa sonrisa, fendo por parecer amable, y volvéu tomar a palabra, despós da descarga de genio da moza:

―Non, mía nena, non. Tú aquí nun es úa criada. Eu nun teño fiyos, nun soi casada, por eso ye pedín a tou padre que te mandara pra comigo. Tú alló nun tías nada, así que se vías, ibas ter aquí el tou. Vou pra veya y nun quero tar sola, sin naide de meu aquí pra que m’axude a llevar esto que, inda que nun lo penses, da trabayo y hay que saber fello. Chaméite pra qu’aprendas a llevallo y me faigas compaña. ―A nena siguía mirándola, esperando qu’acabase de falar. ―Xa irás vendo el qu’hay, pro quero que teñas sempre ben presente que tú es aquí como fiya mía y non úa criada, ¿tamos? ―Asentío Virginia sin dicir nada. ―Pos, entoncias, nun quero verte tratar cos criaos como se fósedes iguales. Tú es a señorita y nun teis nada que fer con ellos, como nun sía para mandar nellos. Y agora, ven comigo.

Erguéuse a tía da silla y salío del cuarto seguida de Virginia. Úa detrás del outra recorreron toda a casa desde el desván á cuadra y desde el forno á cortía, sin deixar sito nin cousa por ver. Acabao el paseo pra qu’a moza conocese ben a casa, volveron al cuarto nel que trabayaba Malia y púxose a esplicarye con todo detalle cómo llevaba a casa: el que yes cobraba a os que paraban nella, el que yes pagaba a os criaos, a cónto compraba cada cousa,... , y así hasta qu’empezóu a oscurecer y chegóu al cuarto el ruido de xente que chegaba pol camín.

Baxaron á cocía as dúas muyeres y allí Malia dispuxo con Antonia a cía pra ellos y pra os criaos. Saliron despós al entrada da casa unde tres homes y úa muyer taban alredor d’un banco xunto a porta, tomando el última brisa, inda tibia, da tarde.

―¿Salía muy fría hoy el augua? ―perguntóu cúa sonrisa el ama.

―Pos non muito, non. Parez que xa ven de camín el bon tempo qu’empeza a templarse el augua ―respondéuye a señora del grupo.

―A verdá é que nunca sale fría de todo nesa fonte, tá ben máis fría a del pozo este qu’aquella ―añadío outro dos presentes.

―El augua dos pozos sempre é a máis fresca de todas, se non, acórdese nel brao, se veu dalgúa vez, el que presta vir dos baños y tomar un papao d’esta augua recién sacada... ―falóu el que ye parecéu a Virginia que sería el home da muyer.

Llevaba esta muyer us guantes que ye chocaron a moza porque nun quedaban pegaos as maos como solían ser, senon que tábanye folgaos, como se fosen demasiao grandes pra ella. Procurando que nun se notase demasiao, tuvo Virginia estudiando el caso un bon pedazo, mentras tuveron fora falando del día, del tempo y del que iría fer al día siguinte. Condo el sol xa taba acabando d’esconderse detrás del monte, encoyéuse a muyer como se de golpe sentise muito frío y todos os presentes dicidiron que xa taba refrescando demáis a tarde, qu’era case noite, y botaron todos pra dentro sen perder tempo.

Estrañóuye á moza que súa tía nun la presentase, pro dicidío callar y esperar a ver qué pasaba, mentras la siguía escaleiras arriba col resto del grupo que se xuntara delante da casa. Según iban pol pasillo, foron cada ún entrando nel sou cuarto hasta que na máis quedaron ella y súa tía outra vez solas:

―Vei llavar as maos y deixa a toquilla nel cuarto que vamos ciar y hoy nun hay frío pra ter que tar con ella na mesa. Condo acabes, espérame aquí, que temos que baxar xuntas. ―Y, coa misma, siguío camín del sou cuarto, deixándola a ella na porta del sou.

Fixo el que ye mandara a tía y salíu á porta esperalla. Nun tardóu muito en chegar xunto a ella, tamén sin toquilla y coa cara chía de polvos blancos y os llabios máis coloraos del que Virginia s’acordaba que los tuvese.

―Teis qu’acostumbrarte a prepararte un pouco máis prás comidas. Xa nun tás na casa del aldea da que veis. Aquí xa viche qu’hay xente d’alta y hay que tar al altura d’ellos, neso tá el noso pan: ésta é úa casa pra xente fina y non pra cualquera que veña a os baños. Xa viche antias cómo tán os cuartos y el que nosoutras nun parezamos aldianas tamén conta, y non pouco. Hay que saber comportarse y tratallos como tán acostumbraos, pro d’igual a igual, que nosoutras nun somos criadas de naide, ¿eh?... ―Coa charla de Malia chegaron á porta del comedor, unde xa taban acomodaos os dous homes máis veyos.

Al ver chegar á tía y á sobría, erguéronse pra saludallas y hasta qu’ellas nun se sentaron, nun volveron a fello ellos. Colocóu Malia á moza frente a ella, na cabeceira da mesa máis pegada á porta, y foi sentarse ella al sou sito de sempre, nel outra cabeceira. Desde unde taba, Virginia podía ver por entre as contras entornadas el brillo del río conforme corría el augua, formando olías, y os árboles da veira sin qu’úa brisa movese as canas sin foyas; nel pedacín de cielo que vía desde allí nun había inda estrellas, nin se vía a llúa que, según s’acordóu nel momento, debía tar xa casi chía. Sacáronla d’estos pensamentos as campanadas del reló qu’había colgao entre as dúas ventás y, al mismo tempo, abríose a porta del comedor y entróu el matrimonio que faltaba pra completar a mesa. Deron as búas noites y pediron perdón pol tempo que fixeran esperar por ellos pra ciar. Acomodaos na mesa frente os dous homes, tomóu Malia a palabra:

―Búas noites a todos. Antias d’empezar a ciar, quero presentaryes a mía sobría Virginia, que chegóu hoi y vei quedar aquí comigo. ―Todas as miradas se pousaron na moza, como se acabase d’aparecer delante d’ellos mentras falaba súa tía. ―Virginia: éstos son os señores Vázquez, doña Cecilia y don Acacio, el señor Molina, don Másimo, y el señor Gómez, don Bonifacio.

Feitas as presentacióis, tocóu Malia úa campanilla de timbre chillón, que fora a que de tarde sentira Virginia desde a cocía, y al punto entróu Sofía cúa sopeira y púxose a sirvir. Pasóu a cía sin que ningún dos seis volvese dicir palabra, pendente cada ún del sou plato. Tuvo que procurar Virginia acordarse del qu’aprendera fixándose ben nel cura as veces que comera na casa pra ter bon cuidao de nun fer nada inconveniente delante de personas d’alta y deixar mal a súa tía. Ben prefería ella tar ciando cos criaos na cocía, sen tanto protocolo como allí, tendo que pensar cada cousa que fía pra nun quedar como úa paleta delante d’aquella xente y, pior inda, de súa tía.

Retiraos os platos da cía, parecéu qu’a xente recuperara a fala y sen presa ningúa, puxéronse a falar d’úa cousa y d’outra; encenderon os homes ús cigarros y sacóu Malia ús dulces pr’as muyeres. Virginia, inda azorada por a vergonza de ter que comer con tanto señor, dedicóu el tempo qu’inda tuveron nel comedor a reparar en cada ún dos presentes, aproveitando que naide falaba con ella. Pouco tardóu en reparar qu’a muyer, doña Cecilia, como súa tía ye chamara, nin pra comer quitara os guantes de feitura rara; miróu pra súa tía, pensando se sería normal comer con ellos, pro Malia tía as maos al aire como ella y como os homes. Nun eran tampouco os guantes el único raro naquella muyer; llevaba tamén úa roupa que ye tapaba el pescozo casi hasta as oreyas y a cara tan embadurnada que parecía úa mázcara, conforme la vía ella coa lluz dos candiles qu’allumaban a mesa. Pasóu llougo a reparar nos homes, todos máis veyos que novos, con bigotes llargos y casi blancos, ún medio calvo y os outros dous col pelo tirando a blanco; el home de doña Cecilia taba vistido cún daqué que ye parecía un veyo disfrazao de mozo, mentras os outros dous, solteiro ún y viudo el outro, parecían sacaos d’un armario de fía cen anos a os oyos da moza. Súa tía, frente a ella, nun iba tampouco muito máis llonxe qu’os demáis; por muito que fixese por rirse a súa cara nun perdía miga de seriedá y os oyos, un pouco saltóis, parecían tar llevando de conta cada faraguya de pan comida ou tirada nel mantel. Á moza escapóuseye un suspiro del alma al acordarse das noites na casa d’Antón, unde ciaban menos y sen tanto espavento, pro ríanse máis y rara era a noite que, na súa casa ou na dalgún vecín, nun se xuntaba un peteiro y pasaban un bon pedazo de risas y contos.

Miróu el ama a súa sobría y condo xa Virginia baxaba a cabeza outra vez avergonzada, erguéuse dicindo:

―Veña: xa é hora de retirarse. Mía sobría tá cansada del viaxe y mañá é outro día pra siguir falando. Búas noites.

Inda esperóu Malia que saliran os de fora, llevando cada ún úa palmatoria prendida nas mechas dos candiles, antias de salir ella, despós d’apagallos, con Virginia coyida por un brazo y nel outra mao a súa palmatoria.

―Xa teis nel cuarto un candil y úa bacenilla pra que nun salas de noite al escusao. El candil podes deixallo prendido pro el máis baxo que podas. Y agora, dame un chucho y búas noites. Portáchete como esperaba, así me gusta. Xa vexo qu’es abondo espabilada... ―Condo Virginia entróu nel sou y zarróu a porta, Malia siguío falando sola, sin naide que la escuitase, camín del sou.

Puxéranye nel cuarto, ademáis del candil y a bacenilla, úa mesita xunto á cama y un cobertor doblao nos pes. Deixóu a palmatoria na mesita xunto al candil y acercóuse á ventá, inda coas contras abertas; nel cielo azul da noite empezaba a brillar dalgúa estrella sen muita xira por mor da llúa que tamén taba salindo, inda que desde a súa ventá nun la vía inda. Allí nun tía casas nin árboles que ver, nin sequera el mar alló pral fondo; na máis tía un prao que nese momento víase tan gris como sintía ella el sou ánima alló dentro. Zarróu as contras, como se pechándolas deixase fora tamén a súa tristeza, y prendéu el candil.

Condo foi abrir el arcón pra coyer a camisa de dormir, reparóu nel paquete que ye dera Antón, acordándose de qu’inda nun lo abrira. Sentóuse na cama col paquete xunto a ella y empezóu a abrillo, desatando con cuidao el cordel fino que prendía el papel d’envolver; apartóu despós el papel, máis fino qu’el que s’acostumbraba a usar. Taba claro qu’Antón quixera ferye un regalo muy especial: desfixo el última volta del paquete y encontróu al fin a roupa. A roupa y daqué máis porque, d’entre as camisas con puntillas, as sayas bordadas y as sábanas del ajuar, salío úa faltriqueira ben chía. Coa bolsa na mao, sin dicidirse a abrilla, quedóuse parada sentindo outra vez qu’el puñao de sal que tuvera todo el día na boca medraba hasta case quitarye el alento; pasóu outra vez el mal trago y afloxóu as cintas da faltriqueira. Allí dentro había máis duros dos que vira nunca xuntos, nin condo sou padre xuntaba os cuartos das terras a renta, nin os de pagar a os que vían trabayar de fora. Pro allí dentro, ademáis d’aquella riqueza de cuartos, había tamén un pedazo de papel doblao nel que, al estendello, reconocéu as lletras que pintaba sou ermao condo tuveran aprendendo con aquel maestro que trouxera el padre pra que y’ensinase as lletras y os númaros a Antón y que, como iba cobrar el mismo por ún que por dous, pedíraye sou ermao que y’ensinase tamén a ella. Naquel papelín escribíraye Antón el que nun ye dixera condo se fora aquella mañá da casa pra nun volver máis: todo el que la iba botar en falta y el muito que ye dolía que los separasen así, sin contar con ningún dos dous; tamén ye recordaba que prometera mandarye novas y nun olvidar a sou ermao por muitas voltas y revoltas que yes fixese dar a vida; botábaye como despedida qu’aquello que ye daba era pra ella, por se dacondo necesitaba axuda, pra que nun volvesen dicidir por ella y pra que naide ye volvese a dicir, como tantas veces fixera sou padre, qu’ella nun tía nada sou.

Aquel paquete que sou ermao ye metera nel carro era muito máis qu’el dote; era a vida qu’él quería pra ella. Ben sabía Virginia que, se sou padre nun houbese disposto qu’ella nun podía siguir na casa con sou ermao y la houbese mandao pra con súa tía, Antón houbese cuidao d’ella miyor que naide, buscándoye un bon casorio, del gusto dos dous, y esmoléndose por ella, como lo fixera hasta entoncias. Naquel papelín tía Virginia as palabras, y as intencióis, máis cariñosas que recibira nunca, porqu’Antón, que la quería ben desque nacera, nun era mui dao a dicir de palabra el que sintía, inda que ben lo mostraba col que fía.

Colocóu as cousas outra vez como vían nel paquete y envolvéulas nel papel para volvellas al pico del baúl, col intención de guardallo dentro condo s’erguese al día seguinte, y metéu el papelín escrito debaxo del almuada para tello cerca toda a noite, como se así tuvese máis cerca a quen lo escribira, sou ermao querido. Acabóu al fin de desvestirse y metéuse na cama pra ver se dormía un pouco, a pesar del sito novo, da cama estraña y de todo el que vivira nese día tan llargo. Baxóu de todo a lluz del candil y buscóu naquella cama tan blanda a postura na qu’adormecía nel outra, pro parecéuye que nun fía máis que dar voltas, desconsonándose toda.

Al hora de todos os días, estrañada de nun sentir inda nin as pitas nin el gao chamando col ameicida, despertóu sin saber únde s’encontraba. Despós del primer momento, acordóuse de todo el que pasara el día antes; avivóu a llama del candil y erguéuse abrir as contras. Antes de salir del cuarto, colocóu as cousas que trouxera nel sito que yes tocaba y guardóu el paquete de sou ermao nel fondo del arcón. Condo xa baxaba as escaleiras deu el reló del comedor el hora: inda faltaba media pra que sirvisen el almorzo, así que foi ver qué taban fendo na cocía.