12. A carta.
Xa
llevaban un bon pedazo estudiando a carta sin acabar de dar llido
miga.
–¡Menuda
lletra! Y dicen qu'eu escribo mal... –Erguéuse Sara pra estirar as
pernas.
–A
ver. –Movéu un pouco pr'hacia él pano Yayo –. Esto debe ser un
"que".
–Y
esto un "mi" –propuxo Naya, apuntando pr'as primeiras
lletras.
–Tíamos
que ter algo pra escribir, ir apuntando el que vayamos reconocendo.
–Pos
eu a casa nun vou buscallo –repondéu Sara, contando xa con qu'iban
mandarye ir a ella, que pra eso taba dereta.
–Nun
fai falta que vayas que teño eu. –Sacóu Naya da mochila úa
llibretía y un boli –. Nun miredes así pra mín: teño d'esto en
todas as mías bolsas porqu'é el que sempre queda y acaba fendo
falta.
Cambióu
de postura, tirándose al llargo nel tarrén pra escribir coa
llibreta ben pousada, procurando quedar tamén al altura da carta pra
nun ter que movella máis. Estudióu un bocadín as lletras que xa
sabían qué eran y volvéu sentarse, apurríndoye a Yayo os tarecos
d'escribir.
–Pintas
tú miyor qu'eu. –Como el neno mirase pra ella sin entendella,
esplicóu –: Saca un dibuxo de cada lletra que vayamos conocendo y
despós xa miraremos el que dicen xuntas.
–¡Ah,
cómo se fixéramos un xeroglífico! –cayéu nel idea da vecía.
–Se
tuvésemos aquí el ordenador, iba ser máis fácil – queixóu
Sara, arrodiyándose al pé de Naya –. Eso parece úa das lletras
raras que vein pra fer os títulos....
–Pos
mira: é verdá. Peró nun creu qu'adelantásemos muito, porqu'estas
son pintadas a mao, así que nun tein porqué parecerse...
–replicóuye el ermao.
–¡Hala!
Deixade de discutir y empeza, qu'inda se nos vei fer noite sin saber
qué dice a carta.
Buscando
as lletras d'úa en úa axina sacaros a muestra de todas as
qu'aparecían y xa empezaran a ver pallabras enteras. Sabendo el
truco de cómo escribía as lletras foiyes máis senciyo ir
reconocendo el que dicía, inda qu'algúa pallabra sacáronla máis
pol resto que porque la entendesen.
Acabóu
al fin Yayo d'escribir coa súa lletra el que dicía a carta y
quedóuse un bocadín lléndola pra sí, antias de llella ás nenas
de corrido. Condo acabóu, quedaron os tres callados, buscándoye
xeito al qu'acabaran de sentir.
Tan
entretidos tuveran que nin conta se deran del malagusto que foran
poñéndose pra ver ben a carta, úas, y escribir al mismo tempo, el
outro; así que, condo foron erguerse, todos tían aforniguexándo
algún pé ou mao. Despós de sacudir y restregar un pedazo, volveron
sentarse, poñendo bon cuidao de que nun se yes volvese durmir el
corpo.
Inda
cavilaron un pouco máis, antias que Naya rompese a falar:
–Agora
xa sabemos porqué se chama así a casa da Monxa... –Quixo rir.
–Y
porqué acabóu sendo d'ellos el molín – dixo serio Yayo –. ¿A
quén ye podemos perguntar qué ye pasóu al da carta? Porque daqué
tuvo que pasarye para que naide la recoyese, vendo qu'a nena xa nun
iba volver al molín...
–Igual
foi que nun quixo recuperalla –propuxo Sara sin tar miga segura del
que dicía.
–Non:
algo tuvo que pasarye. –Callóu un bocadín Yayo, pensando cómo
esplicaryes el que taba pensando sin quedar de fato. Volvéu repasar
a copia que fixera da carta –. Esto parece un adiós, peró non
porqu'ella se meta monxa, ou non solo por eso: aquí dice que xa que
nun vei tar él pra que poda escoyer outra cousa, miyor que siga pra
monxa y por eso ye da as arras pra qu'entre como señora y non como
criada... Qu'esto tampouco lo entendo porqu'as monxas son todas
iguales, ¿non?
–Paréceme
que antias non, dalgúa peli das que ye gustan a má contaba qu'as
que nun tían pra pagar as arras entraban de criadas das outras ou
algo así –respondéu Naya.
–Pos
a mín paréceme qu'este era un pouco machista; sóname a: se nun tas
comigo, miyor que nun tes con naide, métete monxa... ¡Cómo se
tuvese que pidirye permiso a él pra fer el que quixese!
–Pos
sendo mozos, ou querendo él que lo fosen, igual sí tía que
pediryo. –Sacudío a cabeza el ermao –: Inda hoi
hai quén pensa que tedes que pedillo al que vos quera...
–¡Poden
esperar sentados! –saltóu Sara.
–Xa
mo dirás nus aníos, xa... –Callóu un bocadín –. Ou miyor pra
ti que nun te vexa ferye caso a ún d'esos...
–Vale,
nun empecedes... –cortóu Naya el que tía pintas d'ir ser outra
amarrega entre ermaos –. Ten razón Yayo qu'algo raro debero pasar.
Y tamén la ten Sara, qu'é como se ye dera permiso, peró é qu'as
cousas antias eran así, inda máis qu'agora... Podemos ir falar cos
meus bolos y se nun saben nada, igual se yes ocurre a quén
perguntar. Sempre van feryes máis caso a ellos qu'a tres mocosos.
¿Vamos?
–¿Y
cónto vamos ter que contaryes? –quixo saber Yayo.
Miráronse
as nenas, Sara encoyéuse d'hombros y Naya respondéu:
–Creu
que pouco vamos diciryes de novo...
–Parece
que sempre van un paso delante noso...
Acabaron de recoyer,
apagaron a lluz y saliron da casa.
–¿Vamos correndo, nun
vayan vernos? –propuxo Sara.
–Miyor salimos
andando como se
nada –respondéu
Naya.
–Sí,
miyor vamos aspacio que, se nos ven, nun pensen qu'andamos as
escondidas –aprobóu Yayo –. Peró, tou pensando, qu'igual inda
tá el noso bolo na túa casa.
–Pos
se tá, ou esperamos que se vaya, ou perguntamos igual. Nun creu que
vaya ir con contos a naide –dixo Naya tan convencida que naide tuvo
máis que dicir.
Condo
chegaron a casa de Naya, taban os tres bolos de tertulia na cocía,
coas cartas na mao, as tazas del café y os vasíos d'anís de
guindas al pé, peró sin fer muito caso de nada maís que del que
falaban. Rían con gana al entrar os nenos na cocía:
–¡Home,
chegaron os investigadores! ¿Qué? ¿Hai cabo pra siguir desfendo el
bolorto? –perguntóu inda rindo Pacho.
–A
eso vimos –respondéuye a neta.
Sentáronse
os tres nel escano, al pé de Inés, y sacóu Yayo a llibreta de Naya
que guardara él nel bolso. Iba poñerse a buscar a carta, condo el
ama ya quitóu das maos:
–Nun
sabiches –díxoye, pasando ella as foyas hasta dar col qu'escribira
el neno y devolverya.
–Esto
parece un interrogatorio das películas –volvéu rir Pacho.
Miráronlo
os nenos pensando cóntas copías d'anís llevarían pra tar tan
chisposos:
–¿Sabedes
porqué el molín veyo acabóu sendo dos da Monxa?
Agora
tocóuyes mirarse a os veyos, perdendo un pouco a gana de rir. Al
fin, sacudío a cabeza Pacho y respondéu:
–Algúa
deuda tían os da casa Grande con ellos y al morir el último
deixóuyo en paga.
–Eu
sentín que fora un lío d'amores que nun acabóu ben. –Quixo
aportar algo Carlos.
–Vosoutros
nun tedes porqué sabello –esplicóu
a bola de Naya –, peró antias se us mozos se deixaban, el home
siguía tendo qué dicir na vida da nena. Y ella obedecer, claro.
–Sacudío ella tamén a cabeza –. Contaban qu'ún dos mozos da
casa grande, alló condo anduveran os franceses por aquí,
encaprichárase da que despós iba ser a Monxa que da el alcume á
casa, peró qu'ella quería ferse monxa y ei tuveran porfiando hasta
qu'él enfermóu y ella puido fer el que quixo.
–Eu
sentín – volvéu falar Carlos –qu'ella xa se fora, sin qu'el lo
soubese, y aquello acabara de matallo.
Miráronse
os nenos, calibrando cónto iban diciryes del que souberan por a
carta y acabaron por falar case al tempo:
–¿Y...?
–siguío Yayo –¿Nun sabedes se sería el molín únde se vían?
–¿Y
cómo vamos sabello? –perguntóu Inés –: Eso pasóu fai úa pila
d'anos y tampouco creu eu que lo anduveran contando por ei...
–Tampouco
é que nun teña sentido el que decides –pensóu en alto Pacho –.
Ser é un bon sito unde verse: escondido y solo, el máis del tempo,
que tampouco se molía a cotío... Pero eso seguro que lo perguntáis
por algo.
Chegara
el momento de callar ou contaryes todo el que descubriran y os tres
pensaron que, se nun fose por ellos, máis pollos bolos de Naya que
por el dos outros, nun ca se yes iba ocurrir ir revolver nel molín.
Coyéu aire a nena da casa y empezóu:
–Condo
a meu bolo se y'ocurrío qu'igual Román encontrara os cuartos nel
molín al amañallo, fomos ver se había algo máis escondido.
Contóunos Antón, de condo iba moler col tío de noite, qu'el molín
tía escondites nas paredes y volvimos outro día ver se dábamos
con ellos. Y dimos. Y encontramos un saqueto atado cun rosario.
–Y
dentro del saqueto úa carta –interrumpíola Sara, parecéndoye que
Naya nun iba acabar nunca de contar –que ten copiada ei Yayo pra
poder lleya, que menudo trabayo nos deu saber qué dicía según é
d'enrevesada a lletra. ¿Llémosvosla? –perguntóu, querendo
coyerye a llibreta al ermáo.
–Nun
fai falta. Con que nos contedes qué dice, será abondo –respondéu
Carlos, mirando el reló da cocía –: Eu teño qu'ir andando y, se
non, botaremos aquí hast'a noite.
–Pos
é úa despedida. Un tal Pedro daye permiso a Sagrario pra que vaya
pra monxa y déixaye un rosario y as arras pra que pague a dote nel
convento y s'acorde d'él.
–Y
rece por él –apuntóu Yayo, repasando a carta al tempo qu'iba
contándola súa ermá.
–Y
pídeye perdón por desconfiar d'ella... A saber qué y'irían
contando... –siguío Sara –. Y prométeye que nunca vei
esqueicella, peró qu'espera qu'ella sí lo esqueiza a él pra que
poda cumplir as promesas que vei ferye a Dios y que nun quixo ferye a
él.
Como
a nena coyía alento pra siguir contándoyes, paróula Inés:
–Xa
nos femos ún idea. Pedro era el solteiro da casa Grande y Sagrario,
a da Monxa.
–Y
tamén deberon ter a daquén acizañando pol medio –supuxo Naya.
–Peró
parez qu'ella xa tía el idea d'ir pra monxa, porque nun quixo
comprometerse col tal Pedro –volvéu Yayo repasar el que copiara.
–É
qu'igual ei había muita hestoria –empezóu Inés –: Sagrario nun
era de casa probe, peró tampouco tan búa como pra que yes gustase a
os da casa Grande ¡y bus eran ellos y os que tían alredor!
–El
qu'eu nun entendo é qué fía el señorito ese, se tan d'alta era,
atendendo el molín –quixo saber Yayo.
–Nun
creu qu'atendese nasa, maís ben iría ás truitas, qu'ese sí é
oficio d'esa xente –respondéu Pacho –. A que sí iría al molín
sería ella.
–Ou
llavar, que por vei taban as pedras del río, aprovechando el augua
del banzao –supuxo Inés.
–Y
tempo yes faltaría ás outras pra sacar contos del encontro –
siguío Pacho –: Y se á nena nun y'enchía el oyo, miyor ir pra
monxa que verse comprometida con quen nun quixese.
–Y
máis sabendo qu'os d'esa clase sempre acababan fendo el que querían
con quen fose –falóu Carlos.
–Pos
esta vez parez que nun foi así –recordóuyes Sara.
–¡Porqu'el
enfermóu y nun podería siguir rondándola! –acabóu Carlos,
poñendo a pucha pra marchar –. Vóume, que debe tar búa vosa bola
y a esa os disgustos nun la poin mala, poinnos a nosoutros. Nun
tardedes muito en vir. Adiós.
Nin
tempo yes deu a responderye condo xa salira por a porta, deixándolos
rumiando el último que dixera antías de despedirse.
–Pode
que fose así –empezóu Naya –. Peró daquén máis sabía el
escondite pra meter despós os cuartos qu'encontróu Román n'él.
–Dicías
antias –perguntóuye Inés a Sara – que tamén ye pide perdón
por desconfiar d'ella. ¿Podedes ller esa parte da carta?
Buscóula
Yayo y lleúla en alto, deixándolos outra vez pensativos:
–Tá
claro que xa se sabía qu'él quería relacióis con ella; é fácil
que tamén soubesen que se vían nel molín y maís d'ún sabería os
furaos qu'había n'él, que nun serían os únicos que los usasen
–pensóu en alto Pacho.
–Peró
naide coyéu el saqueto –recordóuyes Naya.
–Al
morir él, seguro que naide s'atrevéu volver a revolver allí. Inda
hoi hai xente que nun quer revolver nas cousas dos mortos, y non por
falta de gana –respondéuye el bolo.
–¿Y
vais dicir agora que por revolver nel furao nun acabaron xuntos Saría
y Román? –mosquióuse Sara.
–Non,
nía, non. Eso xa sabemos –acougóula Inés –que foi por acio de
tía bola, qu'esa nun necesita máis artes qu'a mala idea que sempre
tuvo.
–Ten
razón Naya – falóu Pacho –que daquén maís sabía el historia,
ademáis de conocer el furao. –Deu úa calada al cigarro –.
Ademáis d'esconder allí os cuartos, el molín acabóu sendo dos da
Monxa. Por algo sería...
–¿Y
qué foi da Monxa? ¿Sábese? –perguntóu Yayo, buscando outro filo
del que tirar.
–Sábese
–foi a resposta de Inés.
–Y
vosoutros tamén saberíades d'ella se mirásedes un pouco por únde
andades –rematóu Pacho.
Como
os nenos nun soubesen de qué yes falaban, deu outra calada el bolo,
antías d'esplicarse:
–El
único pantión del camposanto desde pueblo é el da Monxa.
–¿Y
tú acórdaste que, condo eramos nenos, sempre tía un ramos de
lirios por el cabodano? –perguntóuye Inés al sou home.
–Por
condo, nun sei, peró sí m'acordo de verye flores novas algúa vez
que fora de monaguillo a enterrar a daquén. Eu nun andaba mirando as
tumbas por ei... –Apagóu el cigarro.
–Eu
tampouco, peró esa sempre me chamóu el atención y máis verye esas
flores, que daquella eran ben raras por aquí.
–¿Qué
son os lirios? –quixo saber Yayo.
Miráronse
as muyeres coa cara de "xa tá el home que nun sabe de qué
fala" que ye fixo rir al bolo:
–¡Qué
ben aprendedes úas d'outras!
–Pra
mín qu'eso nace con ellas. Peró: ¿queredes dicirme cuáles son?
–Esas
rosas que salen nun peteiro d'úa cana llarga al acabar el vrao
–esplicóuye Naya.
Quedóuse
pensando Yayo:
–¿Y
na más las hai rosas?
–Na
máis. As de colores son de san Xuan y salen en fial. Y son gladiolos
–respondéuye el ermá.
–Varas
de san Xosé, chamámosyes por aquí antias –apuntóu Inés.
–Y
despós d'esta clase de xardineiría, ¿por qué lo perguntas? –quixo
saber Pacho.
–¿Unde
había esas flores? Porque se nun eran mui comunes...
–Nel
xardín da casa Grande –responderon al tempo os bolos de Naya.
–É
fácil saber quén las poñía... –supuxo Pacho –. Y eu sí sei
porqué os da casa nun las quitaban.
Miraron
todos pra él, esperando que lo disese, y fíxoyes un pouco de rabiar
antias d'esplicarse:
–Nun
m'acordo nel enterro de quén, taba ún dos ermaos que quedaban da
Monxa y outro dos que taban perguntóuye porqué deixaban que ye
poñesen flores os da casa Grande á súa ermá y el outro
respondéuye que mentras yas puxesen, nun esqueicían a promesa que
nun cumpliran.
–Ei
debéu haber máis que mariaxe –comentóu Inés.
–Nun
sei qué houbo ou deixóu d'haber, peró el molín acabóu sendo dos
da Monxa y algún eiro y monte tamén cambiaron de maos. Agora a
pergunta é: ¿qué vais fer con eso qu'encontrastis?
–Hoi
xa nada, que temos qu'andar pra casa. Xa mañá falamos. –Erguéronse
os dous ermaos pra marchar –.
Ei che queda todo, que xa tará bola outiando se nun chegamos hoi.