—Anda,
nena, espabila, qu'é hora.
Sentírala
xa subindo as escleiras, peró nun abríu os oyos. Quixo esperar que
chegase xunto a ella, despertándola como condo eran nenas y ella tía
a gracia de feryes ciyergas pra que s'erguesen. Súa ermá dicíaye
que nun podía acordarse, qu'era mui pequena inda condo súa madre
deixara de fello.
—Venga,
érguete. Hoi nun vas ir al escola. Teis que ferme un recado.
Pousóu
a conca de caldo con sopas na mesita y pasóuye úa mao aroxa y
calente por a cara.
—Xa
te sentín. ¿Únde qués mandarme?
A
voz ronca que ye salíu fixo inda máis desabrida a pergunta.
—Llávate
ben y viste a roupa dos domingos que vas ir ver a túa ermá y nun
quero que pensen que vas pidir caridá —respondéuye
a madre, xa camín da porta.
Nun
ye importaba muito perder d'ir al escola algún día, porque aprendía
ben y nun ye costaba recuperar as lecióis y por eso a maestra
tampouco ye riñía como a outras que nin iban muito, nin poñían
interés condo iban. A disculpa d'axudar na casa valíayes nos tempos
de trabayo duro, condo el trigo ou as patacas, peró non nesas
alturas del ano, condo nun había llaborías d'apuro.
Cavilando
en todo esto mentras xuntaba gana para meter as maos nel augua xelada
da palancana, cayéu nel día qu'era y porqué súa madre mandábala
camín da casa unde taba sirvindo súa ermá: era el sou santo.
Acabóu de compoñerse sin querer pensar muito cómo quiría súa
madre que fose ver al ermá se cuase nun conocía el camín; na máis
fora úa vez y nun taba mui fiada en acordarse por únde se chegaba.
—¿Acabas
hoi, nía? Xa teis el burro apareyado, esperando por ti.
Estragallóu
a conca del almorzo y buscóu a corra pra secar as maos, mentras súa
madre pousaba a pataca que taba pulgando y, coa puntía dos didos,
sacóu un paquetín de papel del bolso del mandil:
—Daye
esto a Lali, pra que vexa que nun nos esqueicemos d'ella, y diye...
Callóu
Malia al chegar á cocía el pequeno da casa. Al vello todo coloradín
de durmir, descalzo y col culeiro asomando por baxo del chaqueto,
tuvo el ermá nun tris de coyello nel collo y enchello de chuchos,
peró nun ye deu tempo:
—Veite
axina, que vas llevar a mañá por ti. —Apuróula
súa madre —.
Y tú: ven acó, qu'inda vas poñerte malo, avixoliando por ei cuase
encoiro.
Miróula
el neno con pena, véndola marchar sin él, y tiróuye un dos escasos
chuchos que repartía a quén y cóndo ye parecía. Foise a nena
antias qu'el pequeno cambiase de norte y acabase por sacarye a
llingua ou botarse a chorar porque nun lo llevaba con ella.
Xa
iba na porta de fora, condo sentío á madre:
—Se
nun t'acordas del camín, déixaye al burro, que ben sabe ir.
Miróu
a nena prál burro, parado al pe da pedra qu'usaban para subirse nél,
coa cabeza gacha, peró as oreyas deretas, atento a quén andaba por
detrás. Sacóu del bolso da chaqueta el corteyo de pan que coyera
sin que súa madre la vise y déuya al burro, mentras atisbaba que
nun tuvese a madre otiando por algún ventano. Al ver que nun taba,
subíuse al burro como os homes y non as muyeregas, como taban
mandándoye sempre. A verdá era que, habendo xente, tampouco
s'atrevía ella a poñerse así, tendo que pasar a perna pol pico da
cabeza del burro desque taba sentada, porque nun ye daba a saya para
pasalla primeiro, como fían os homes. Tando sola y para un camín
tan llargo, iba miyor ben sentada que, del outro xeito, sempre
acababa durmíndoseye a perna qu'iba doblada, por muito que súa
madre ye dixese qu'era porque nun sabía poñella ben.
Botóu
a andar el burro col sou paso calmo, que na máis apuraba condo
baxaba algúas costas, y, como se soubese únde iban, foi coyendo as
veredas y os atayos que llevaban á casa unde taba sirvindo Lali.
Acordábase ben ella de condo acompañara al ermá y á bola al que
chamaban por allí “el palacio”, pedir colocación pra Lali;
conocía súa bola á caseira, qu'inda eran algo parentes, y, sabendo
que sempre tían falta de criadas novas naquella casa, naquel tempo
qu'a xente nova buscaba miyorar índose prás villas, foi ofrecer á
neta grande y, de paso, mostrarye el camín á pequena, por se, al
sou tempo, encontraba tamén ocupación en búa casa.
Chegóu
á casa y antias d'acabar d'amarrar el burro núa das argollas da
corrada, salío sua ermá correndo recibilla:
—¡Mina:
viche verme! ¿Pasóu algo? —perguntóu, esmolida, al punto.
—Non,
mandóume má trerche esto porque tás de santo.
Coyéu
Lali el paquetín que ye apurría súa ermá:
—¡Vaya!
Nunca s'acordóu condo taba na casa y agora mándate a ti,
quitándoche d'ir al escola...
Iba
replicarye Mina condo asomóu na porta a parenta da bola:
—Pasái
dentro, nenas, que nesta casa nun se reciben as visitas na corrada.
Chocóuye
a Mina que la tratasen de visita, nun sendo máis qu'el ermá del
última criada da casa, peró coyéula Lali pol brazo y tiróu por
ella pra dentro:
—É
verdá. Foi el allegrón de vella que nun me deixóu esperar que
chamase —disculpóuse coa caseira, que fía as veces d'ama cos
criados.
Xa
sentadas as tres na cocía y con outra criada preparándoyes un café,
puido Mina reparar na súa ermá con calma: el pelo recoyido nun moño
ben peñado, a cara y as maos máis blancas del que yas recordaba, a
bata de bon paño...
—Tou
aprendendo a servir a mesa y atender á señora y por eso nun ando
pollos eiros, que para eso xa tán os homes y algúa xornaleira condo
hai máis apuro —cuntábaye Lali, siguindo el repaso que ye daba
súa ermá.
—Gracias,
Mercedes —dixo el ama condo el outra criada acabóu de serviryes el
café.
Destapóu
úa fonte qu'había nel pico da mesa y apurríuya a Mina:
—Coye:
xa verás que búas son. Túa ermá nunca antias las probara y
gústanye ben.
Como
a nena nun acababa de dicidirse, garróu úa Lali:
—Son
de manteiga de cocho y tan mui ricas. Toma.
Vendo
que súa ermá comía nella con gusto, animóuse ella a coyer úa pra
proballas:
—Dan
que fer, peró merece a pena el trabayo pol búas que tan y el
qu'aguantan sin poñerse ruías —esplicóu, coyendo outra, el ama.
Acabaron
el café y coyéu Lali el paquete que ye dera fora súa ermá y que
deixara al pé d'ella na mesa. Desenvolvéu el papel y encontróu
dentro un pano de maos con flores estampadas. Miróulo a nena,
rebixindo a cara:
—¿Cónto
tempo llevas sin comer un ovo frito ou manteiga?
Baxóu
a cabeza el ermá, recoyendo cos didos as faraguyas de galleta que ye
cayeran nel alda, como se tuvese pensando qué responderye, sabendo
ben porqué ye perguntaba eso Lali. Foi a caseira a que ye aforróu a
resposta, erguéndose con aire da siya:
—Móstraye
a casa, se qués. Y preséntaya á señora, se xa tá para recibir.
Eu teño quefer.
Féxoye
caso Lali y foron vendo a casa, contándoye Lali el llabor que ye
tocaba. Recibíulas a señora, que ye fixo un esamen completo a Mina
y despedíolas prometendo que, se era tan cumplidora como súa ermá,
nun tempo iba buscarye ella colocación en tan búa casa como a súa.
—Tú,
el que téis que fer é aplicarte ben nel escola y aprender un oficio
pra nun ter que sirvir como eu.
—Nun
creu que má me deixe. Xa tá dicíndome que nun pense que vou siguir
perdendo el tempo camín del escola...
Miróula
súa ermá toda seria, parándola nel pasillo pol qu'iban, camín da
porta principal:
—Má
pode dicir misa y a señora, tamén: inda che quedan dous anos
d'escola, queran ellas ou non, y despós xa veremos qué podes fer.
Aprender a cose, entrar d'aprendiza nalgún llao,...
Chegaron
a fora y deron úa volta pol xardín que mandaba cuidar a señora
inda máis qu'a casa y así taba, inda nel inverno, florido.
—Nun
toques nada, que tá véndonos desde a galería y nun ye gusta que se
toquen as plantas, maís qu'as qu'ella manda cortar para fer ramos
prál salón.
Acabaron
de ver el xardín y volveron prá cocía, unde xa las esperaba a
caseira:
—Vas
llevar este calzado, qu'a túa ermá xa nun ye vale y inda tá ben
pra usar. Y estas galletías pral camín, que ben sei que che
gustaron y vas chegar a casa a bon hora pra xantar. As volver condo
queras, que ben sei qu'a Lali prestóuye ben a visita.
Despedíuse
a nena, agradecéndoye muito todo conto ye daba, y salío con súa
ermá buscar el burro. Algún dos criados puxéraye augua y herba y
deixara cerca un tayolo que, según dixo Lali, usaban pra subirse ás
monturas naquella casa.
—Podes
esparrarte que naide vei mirar cómo te subes.
Ríronse
as ermás, que ben sabía Lali como fixera el camín a pequena, y eso
que tuvera bon cuidado de poñerse ás muyeregas antias de chegar á
casa.
Parecíaye
a Mina que xa llevaba muito tempo por aquella vereda y que tía que
tar cerca el atayo para chegar a os montes del aldea. Condo viu un
entrada pral llao que pensaba que tía que tar el carreiro que
buscaba, fíxoye meterse al burro por ella y, antias de ver que nun
conocía el sito, chegóu a un pradín verde y neto como se fose
mayo. Úa parexa de sacaoyos, grandes y azules, foran pousarse entre
as oreyas del burro como pasadores de pelo enxoyados.
Taba
a nena mirando de virar el burro para volver al outro camín y
deixarye siguir a ver se daban chegado a casa condo viu vir pra ellos
a vaca rubia máis grande y ben mantida que vira nunca y con ús
cornos da metro. Tamén ye viu colgando a corda con que daquén debía
tan allindándola y baxóuse del burro pra coyella antias qu'enfilase
a salida del prao y nun houbese quén la parase.
Al
ver al burro y á nena parados delante, paróu a vaca y púxose a
pacer como se tal cousa y puido Mina garraye a corda dos cornos.
Coyéu tamén el ramal del burro y foi andando por unde chegara a
vaca, a ver se vía a quen tía que tar con ella y, de paso,
s'encontraba algún sito unde subirse para volver poñerse a caballo.
Chegóu
correndo xunto a ellos, primeiro, un cancín, rubio como a vaca, y,
detrás, úa nena máis ou menos como ella:
—Gracias,
nía. Menos mal que ma coyiche ou igual tía que chegar al alto
detrás d'ella.
—Nun
foi nada.
—¿Y
qué fais aquí? Este camín nun vei a nayundes.
—Perdínme.
Penséi qu'era el atayo para chegar a casa y metínme por él.
Quedóuse
el outra nena mirando pra ella mentras espantaba un sacaoyos, este
verde, que ye rondaba a cabeza de siguido:
—Inda
tías que pasar outras dúas buqueiras antias de chegar á que vei al
aldea.
—Vale,
gracias.
Nun
acababa Mina de coyer el ramal del burro pra dar volta, mirando
alredor a ver se vía un sito al qu'emporondarse pra subirse nél. A
vaca deitárase a rumiar al pe d'ellas y el cancín sentárase al pe
del burro, despós de usmiarse ún al outro conto quixeran:
—Ven
a casa, que che saco un tayolo pra que podas poñerte a caballo.
Botóu
a andar, féndoye erguerse á vaca, y foron todos detrás d'ella
hasta el outra punta del prao, unde asomaba úa casía de pedra moura
entre as canas d'un rosal que case la tapaba toda. Máis qu'úa casa,
era úa bodega unde un roupón de trapos colgado d'úa vida separaba
a cocía del sito de durmir y un tabique de tablas, a corte da vaca.
Todo
esto puido vello Mina al entrar a nena pol tayolo que ye dixera y,
como se al verse na casa, s'acordara del que y'ensinaran que había
que fer condo chegaba daquén, chamóula qu'entrase y ofrecéuye un
vaso d'augua:
—Ou,
miyor, un vaos de lleite. A mín gústame calentía da vaca.
Coyéu
el canao de mecer y escuruxóuse xunto a vaca, que pacía ceibe cerca
da casa. Véndola fer, acordóuse Mina das galletas que ye deran unde
Lali. Sendo el hora qu'era y vendo a aquella nena sin fachas d'ir
xantar axina, sacólulas del saqueto unde yas meteran, sentóuse nel
paso da porta y puxo as galletas nel pico del saqueto, xunto a ella,
esperando qu'el outra acabase d'encher el xarro.
—Eu
soi Linda.
Apurríuye
el canao y coyéu úa galleta, mentras Mina bebía:
—Y
eu, Mina. Nunca te vin, ¿nun vas al escola?
Negóu
coa cabeza antias de darye un papao al lleite.
—¿Y
vives aquí sola?
—Non,
nía, ¡cómo vou vivir sola! El que pasa é que má y bola van ganar
el xornal por ei, eu quedo cuidando a vaca.
Quedóuse
pensando Mina un bocadín, antias de perguntarye outra vez:
—¿Y
tampouco vais al iglesia?
Volvéu
sacudir a cabeza a nena, coyendo outra galleta. Bebéu outro papao
Mina y pousóu el canao entre as dúas:
—¿Nun
sabes ller nin cuntar?
—Sei,
tal. Y escribir.
Coyéu
úa pedra y escribío os sous nomes na llouxa del paso con úa lletra
dibuxada como a que yes fía a maestra nas mostras nel encerao y
despós puxo a fecha y úa llúa mediada:
—Has
volver antias que se borre de pisar enriba.
Como
se fixesen un trato, coyéu el última galleta, partíula y deuye a
Mina a mitá, que la coyéu coa seriedá al xeito al caso. Beberon
depós por turno del canao y erguéronse, recoyendo Mina el saqueto y
llevando Linda el canao hasta úa pedra conca que fía de soleira a
un ventano. Valleiróu a nena el lleite que deixaran y al punto
chegóu úa patulia de sacaoyos y algúa páxara, poñéndose a comer
nél.
Abrío
Mina us oyos de cuarta, vendo tanta bicheiría xunta comendo nel
lleite, y máis inda condo Linda, véndola tan asombrada, moyóu a
mao nél y púxola para qu'os bichos ya secasen, ríndose das
cellergas que ye fían. Moyóu el outra mao, pasóula polla cabeza y
máis sacaoyos foron pousárseye nella.
—Ven,
pon tu tamén, verás como nun s'asustan.
Deu
un paso pr'atrás Mina pra que nun ye puxese lleite nel pelo, un
pouco asustada de ver al outra nena coa cabeza cuberta con úa toca
viva. Ríuse Linda da súa cara de susto y parecéuye al outra nena
que nun era tan como ella, como antias ye parecera, como se con
aquella risa na cara puidese ser muito máis veya, ou máis nova, ou
nun ter ningúa edá qu'ella conocese.
—Nun
teñas medo, que nun fain nada.
Estiróu
Linda a mao y enalaron pr'hacia ella os bichos que tuvera nella,
pousándoseye a Mina por toda a roupa, como un estampado vivo y chen
de brillos.
Acertóu
nese momento a berrar el burro, espantando a todo el bicheirío, que
salíu volando como úa nube de colores que se foi desfendo por todo
el prao. Apestañióu Mina, volvendo ver a Linda, xa sin ser a visión
qu'antias l'asustara, como úa nena que secaba a mao chía de lleite
na saya, entrando na casa:
—Vou
buscar el tayolo para que subas a caballo, que parece que tou burro
xa cansóu de descansar.
Foron
al paso, Mina nel burro y Linda andando al pe d'ellos, col cancín
rubio brincando entre ellos, hasta el estreme del prao:
—Xa
sabes: teis que volver al camín y pasar outras dúas buqueiras
antias de chegar al atayo que vei al aldea.
—Si,
xa sei.
—¡Y
nun ye digas a naide que me viche!
Chegóuye
a Mina el última voz de Linda condo xa nun vía el prao detrás
d'ella.
—Al
hora qu'é, vendrás xa xantada, ¿non? —foi el saludo que ye deu
súa madre condo xa iba col burro prá cuadra.
Entretúvose
desapareyándolo y botándoye augua y herba seca, que verde parecíaye
que xa comera abonda y ben neta nel prao de Linda, hasta que chegóu
xunto a ella el ermao, tirarye da saya pra que lo coyese:
—¿Trouxícheme
algo? —perguntóu na maís botarye as maos al pescozo.
—Trouxen,
ho. Mira el que me deu Lali pra ti.
Sacóu
del bolso un paquetín de papel d'estraza qu'el neno axina desfixo
pra encontrar un pedazo de chocolate envolto en papel de plata. Nun
soubo Mina se ye prestara máis el dulce ou el papel brillante nel
que vía, conforme miraba nél, movéndolo pra todos os llaos,
sacándoye brillos al darye el sol condo saliron da corte.
Baxóulo
al tarrén y salío el neno correndo en busca da madre pra ensiñarye
el que ye trouxera súa ermá, sin acabar d'acordarse d'aquella Lali
que dicía que yo mandara:
—Tá
ben, ho. Damo que cho guardo prá merenda.
Miróu
Berto pral ermá, prá madre y pral chocolate sin querer soltar el
paquetín brillante.
—Vamos
guardallo nel alacena que na mao vei desférchese.
Coyéulo
d'un brazao el ermá pra que chegase el neno a metello nel armario,
convencéndose de que quedaba allí y naide iba desapareceryo.
—Ide
ver se puxeron as pitas, a ver se podemos ciar ús.
Baxóu
Mina al tarrén a Berto y déuye el cesto dos ovos. Acordóuse
entoncias del que ye perguntara Lali al ver el pano que ye mandara a
madre y fixo por buscarye resposta y sentido al que ye dixera. Era
verdá que fía tempo que nun comían ovos, peró tampouco sabía se
fora porque pararan de poñer al mismo tempo as nove pitar que tían.
Parecíaye a ella que nun era ese el tempo de parar de poñer, peró
tampouco taba mui segura. El que ye estrañaba era a pergunta de súa
ermá. Tampouco sabía dúnde sacara os cuartos súa madre pra
comprarye el pano, porque nun s'acordaba que nesos días vendese
ningún pito nin fose ganar el xornal a nayundes, acabado el tempo
das matanzas, inda por empezar el das llaborías nos eiros. Súa
madre iba al xornal nos tempos demáis trabayo, aforrando todo el que
podían pra condo nun había unde ganallo; non como a madre y a bola
de Linda, que debían tello seguro sempre ou dedicarse a daqué que
fía falta sempre.
—Se
volvo vella, hei perguntarye de qué trabayan. Igual pode ir má con
ellas y aprender el llabor...
Percatóuse
de que falara en alto porque Berto, qu'iba correndo delantre d'ella,
frenóu en seco y volvéuse ver qué dicía:
—¡Que
nun corras tanto, que vas espantallas y col apuro igual rompen os
ovos!
Parecéu
qu'el neno nun la sentira ben primeiro y conformóuse col que ye
repitira, entrando máis someiro nel alpende das pitas:
—Mira,
Mina, hai ovos. ¡Vamos contallos!
Pouco
yes deron que contar os cuatro qu'encontraron, peró ben yes chegaban
pra ciar esa noite y volveron pra casa máis aspacio, llevando el
pequeno el cesto con ellos y detrás ella, mirando qu'el neno nun
fose enzarabellar y fer tortiya antias del hora.
—¿Había
algún?
Sentárase
súa madre na porta da casa zurcir roupa y nun erguéu a vista hasta
que Berto ye puxo el cesto nel pico das maos:
—Nun
mos des a mín, llévalos dentro; que los poña túa ermá na meseta,
unde nun vayan cayer. ¿Y tú que llevas ei, pegado á chaqueta?
Miróuse
Mina por únde podía y pasóu as maos pollas costas, buscando el que
ye dicía a madre, sin dar con nada.
—Ven
acó. ¿Únde coyiche esto?
Na
mao de súa madre brillaba el ala azul d'un sacaoyos, igual qu'un
pedacín de cristal como os das ventás del iglesia.
Sacudío
Mina a cabeza:
—Pos
nun sei... Pegaríaseme pol camín.
Ben
sabía ella únde. Perderíala algún dos bichos que ye puxera enriba
Linda. Peró, sin saber mui ben porqué, preferíu nun contarye á
madre que se perdera vindo de volta y qu'encontrara úa nena vivindo
núa bodega nun prao, non mui llonxe d'allí. Úa nena que nun iba al
escola, nin al iglesia, peró sabía ller, contar y escribir y daba
lleite ás páxaras y a os sacaoyos para que la obedecesen. Úa nena
que ye pidira que nun ye dixese a naide que tuvera con ella y acababa
de tomar a dicisión de ferye caso, nun dicíndoye nada a súa madre.