jueves, 23 de agosto de 2018

Linda


Anda, nena, espabila, qu'é hora.
Sentírala xa subindo as escleiras, peró nun abríu os oyos. Quixo esperar que chegase xunto a ella, despertándola como condo eran nenas y ella tía a gracia de feryes ciyergas pra que s'erguesen. Súa ermá dicíaye que nun podía acordarse, qu'era mui pequena inda condo súa madre deixara de fello.
Venga, érguete. Hoi nun vas ir al escola. Teis que ferme un recado.
Pousóu a conca de caldo con sopas na mesita y pasóuye úa mao aroxa y calente por a cara.
Xa te sentín. ¿Únde qués mandarme?
A voz ronca que ye salíu fixo inda máis desabrida a pergunta.
Llávate ben y viste a roupa dos domingos que vas ir ver a túa ermá y nun quero que pensen que vas pidir caridá respondéuye a madre, xa camín da porta.
Nun ye importaba muito perder d'ir al escola algún día, porque aprendía ben y nun ye costaba recuperar as lecióis y por eso a maestra tampouco ye riñía como a outras que nin iban muito, nin poñían interés condo iban. A disculpa d'axudar na casa valíayes nos tempos de trabayo duro, condo el trigo ou as patacas, peró non nesas alturas del ano, condo nun había llaborías d'apuro.
Cavilando en todo esto mentras xuntaba gana para meter as maos nel augua xelada da palancana, cayéu nel día qu'era y porqué súa madre mandábala camín da casa unde taba sirvindo súa ermá: era el sou santo. Acabóu de compoñerse sin querer pensar muito cómo quiría súa madre que fose ver al ermá se cuase nun conocía el camín; na máis fora úa vez y nun taba mui fiada en acordarse por únde se chegaba.
¿Acabas hoi, nía? Xa teis el burro apareyado, esperando por ti.
Estragallóu a conca del almorzo y buscóu a corra pra secar as maos, mentras súa madre pousaba a pataca que taba pulgando y, coa puntía dos didos, sacóu un paquetín de papel del bolso del mandil:
Daye esto a Lali, pra que vexa que nun nos esqueicemos d'ella, y diye...
Callóu Malia al chegar á cocía el pequeno da casa. Al vello todo coloradín de durmir, descalzo y col culeiro asomando por baxo del chaqueto, tuvo el ermá nun tris de coyello nel collo y enchello de chuchos, peró nun ye deu tempo:
Veite axina, que vas llevar a mañá por ti. —Apuróula súa madre . Y tú: ven acó, qu'inda vas poñerte malo, avixoliando por ei cuase encoiro.
Miróula el neno con pena, véndola marchar sin él, y tiróuye un dos escasos chuchos que repartía a quén y cóndo ye parecía. Foise a nena antias qu'el pequeno cambiase de norte y acabase por sacarye a llingua ou botarse a chorar porque nun lo llevaba con ella.
Xa iba na porta de fora, condo sentío á madre:
Se nun t'acordas del camín, déixaye al burro, que ben sabe ir.
Miróu a nena prál burro, parado al pe da pedra qu'usaban para subirse nél, coa cabeza gacha, peró as oreyas deretas, atento a quén andaba por detrás. Sacóu del bolso da chaqueta el corteyo de pan que coyera sin que súa madre la vise y déuya al burro, mentras atisbaba que nun tuvese a madre otiando por algún ventano. Al ver que nun taba, subíuse al burro como os homes y non as muyeregas, como taban mandándoye sempre. A verdá era que, habendo xente, tampouco s'atrevía ella a poñerse así, tendo que pasar a perna pol pico da cabeza del burro desque taba sentada, porque nun ye daba a saya para pasalla primeiro, como fían os homes. Tando sola y para un camín tan llargo, iba miyor ben sentada que, del outro xeito, sempre acababa durmíndoseye a perna qu'iba doblada, por muito que súa madre ye dixese qu'era porque nun sabía poñella ben.
Botóu a andar el burro col sou paso calmo, que na máis apuraba condo baxaba algúas costas, y, como se soubese únde iban, foi coyendo as veredas y os atayos que llevaban á casa unde taba sirvindo Lali. Acordábase ben ella de condo acompañara al ermá y á bola al que chamaban por allí “el palacio”, pedir colocación pra Lali; conocía súa bola á caseira, qu'inda eran algo parentes, y, sabendo que sempre tían falta de criadas novas naquella casa, naquel tempo qu'a xente nova buscaba miyorar índose prás villas, foi ofrecer á neta grande y, de paso, mostrarye el camín á pequena, por se, al sou tempo, encontraba tamén ocupación en búa casa.
Chegóu á casa y antias d'acabar d'amarrar el burro núa das argollas da corrada, salío sua ermá correndo recibilla:
¡Mina: viche verme! ¿Pasóu algo? —perguntóu, esmolida, al punto.
Non, mandóume má trerche esto porque tás de santo.
Coyéu Lali el paquetín que ye apurría súa ermá:
¡Vaya! Nunca s'acordóu condo taba na casa y agora mándate a ti, quitándoche d'ir al escola...
Iba replicarye Mina condo asomóu na porta a parenta da bola:
Pasái dentro, nenas, que nesta casa nun se reciben as visitas na corrada.
Chocóuye a Mina que la tratasen de visita, nun sendo máis qu'el ermá del última criada da casa, peró coyéula Lali pol brazo y tiróu por ella pra dentro:
É verdá. Foi el allegrón de vella que nun me deixóu esperar que chamase —disculpóuse coa caseira, que fía as veces d'ama cos criados.
Xa sentadas as tres na cocía y con outra criada preparándoyes un café, puido Mina reparar na súa ermá con calma: el pelo recoyido nun moño ben peñado, a cara y as maos máis blancas del que yas recordaba, a bata de bon paño...
Tou aprendendo a servir a mesa y atender á señora y por eso nun ando pollos eiros, que para eso xa tán os homes y algúa xornaleira condo hai máis apuro —cuntábaye Lali, siguindo el repaso que ye daba súa ermá.
Gracias, Mercedes —dixo el ama condo el outra criada acabóu de serviryes el café.
Destapóu úa fonte qu'había nel pico da mesa y apurríuya a Mina:
Coye: xa verás que búas son. Túa ermá nunca antias las probara y gústanye ben.
Como a nena nun acababa de dicidirse, garróu úa Lali:
Son de manteiga de cocho y tan mui ricas. Toma.
Vendo que súa ermá comía nella con gusto, animóuse ella a coyer úa pra proballas:
Dan que fer, peró merece a pena el trabayo pol búas que tan y el qu'aguantan sin poñerse ruías —esplicóu, coyendo outra, el ama.
Acabaron el café y coyéu Lali el paquete que ye dera fora súa ermá y que deixara al pé d'ella na mesa. Desenvolvéu el papel y encontróu dentro un pano de maos con flores estampadas. Miróulo a nena, rebixindo a cara:
¿Cónto tempo llevas sin comer un ovo frito ou manteiga?
Baxóu a cabeza el ermá, recoyendo cos didos as faraguyas de galleta que ye cayeran nel alda, como se tuvese pensando qué responderye, sabendo ben porqué ye perguntaba eso Lali. Foi a caseira a que ye aforróu a resposta, erguéndose con aire da siya:
Móstraye a casa, se qués. Y preséntaya á señora, se xa tá para recibir. Eu teño quefer.
Féxoye caso Lali y foron vendo a casa, contándoye Lali el llabor que ye tocaba. Recibíulas a señora, que ye fixo un esamen completo a Mina y despedíolas prometendo que, se era tan cumplidora como súa ermá, nun tempo iba buscarye ella colocación en tan búa casa como a súa.
Tú, el que téis que fer é aplicarte ben nel escola y aprender un oficio pra nun ter que sirvir como eu.
Nun creu que má me deixe. Xa tá dicíndome que nun pense que vou siguir perdendo el tempo camín del escola...
Miróula súa ermá toda seria, parándola nel pasillo pol qu'iban, camín da porta principal:
Má pode dicir misa y a señora, tamén: inda che quedan dous anos d'escola, queran ellas ou non, y despós xa veremos qué podes fer. Aprender a cose, entrar d'aprendiza nalgún llao,...
Chegaron a fora y deron úa volta pol xardín que mandaba cuidar a señora inda máis qu'a casa y así taba, inda nel inverno, florido.
Nun toques nada, que tá véndonos desde a galería y nun ye gusta que se toquen as plantas, maís qu'as qu'ella manda cortar para fer ramos prál salón.
Acabaron de ver el xardín y volveron prá cocía, unde xa las esperaba a caseira:
Vas llevar este calzado, qu'a túa ermá xa nun ye vale y inda tá ben pra usar. Y estas galletías pral camín, que ben sei que che gustaron y vas chegar a casa a bon hora pra xantar. As volver condo queras, que ben sei qu'a Lali prestóuye ben a visita.
Despedíuse a nena, agradecéndoye muito todo conto ye daba, y salío con súa ermá buscar el burro. Algún dos criados puxéraye augua y herba y deixara cerca un tayolo que, según dixo Lali, usaban pra subirse ás monturas naquella casa.
Podes esparrarte que naide vei mirar cómo te subes.
Ríronse as ermás, que ben sabía Lali como fixera el camín a pequena, y eso que tuvera bon cuidado de poñerse ás muyeregas antias de chegar á casa.
Parecíaye a Mina que xa llevaba muito tempo por aquella vereda y que tía que tar cerca el atayo para chegar a os montes del aldea. Condo viu un entrada pral llao que pensaba que tía que tar el carreiro que buscaba, fíxoye meterse al burro por ella y, antias de ver que nun conocía el sito, chegóu a un pradín verde y neto como se fose mayo. Úa parexa de sacaoyos, grandes y azules, foran pousarse entre as oreyas del burro como pasadores de pelo enxoyados.
Taba a nena mirando de virar el burro para volver al outro camín y deixarye siguir a ver se daban chegado a casa condo viu vir pra ellos a vaca rubia máis grande y ben mantida que vira nunca y con ús cornos da metro. Tamén ye viu colgando a corda con que daquén debía tan allindándola y baxóuse del burro pra coyella antias qu'enfilase a salida del prao y nun houbese quén la parase.
Al ver al burro y á nena parados delante, paróu a vaca y púxose a pacer como se tal cousa y puido Mina garraye a corda dos cornos. Coyéu tamén el ramal del burro y foi andando por unde chegara a vaca, a ver se vía a quen tía que tar con ella y, de paso, s'encontraba algún sito unde subirse para volver poñerse a caballo.
Chegóu correndo xunto a ellos, primeiro, un cancín, rubio como a vaca, y, detrás, úa nena máis ou menos como ella:
Gracias, nía. Menos mal que ma coyiche ou igual tía que chegar al alto detrás d'ella.
Nun foi nada.
¿Y qué fais aquí? Este camín nun vei a nayundes.
Perdínme. Penséi qu'era el atayo para chegar a casa y metínme por él.
Quedóuse el outra nena mirando pra ella mentras espantaba un sacaoyos, este verde, que ye rondaba a cabeza de siguido:
Inda tías que pasar outras dúas buqueiras antias de chegar á que vei al aldea.
Vale, gracias.
Nun acababa Mina de coyer el ramal del burro pra dar volta, mirando alredor a ver se vía un sito al qu'emporondarse pra subirse nél. A vaca deitárase a rumiar al pe d'ellas y el cancín sentárase al pe del burro, despós de usmiarse ún al outro conto quixeran:
Ven a casa, que che saco un tayolo pra que podas poñerte a caballo.
Botóu a andar, féndoye erguerse á vaca, y foron todos detrás d'ella hasta el outra punta del prao, unde asomaba úa casía de pedra moura entre as canas d'un rosal que case la tapaba toda. Máis qu'úa casa, era úa bodega unde un roupón de trapos colgado d'úa vida separaba a cocía del sito de durmir y un tabique de tablas, a corte da vaca.
Todo esto puido vello Mina al entrar a nena pol tayolo que ye dixera y, como se al verse na casa, s'acordara del que y'ensinaran que había que fer condo chegaba daquén, chamóula qu'entrase y ofrecéuye un vaso d'augua:
Ou, miyor, un vaos de lleite. A mín gústame calentía da vaca.
Coyéu el canao de mecer y escuruxóuse xunto a vaca, que pacía ceibe cerca da casa. Véndola fer, acordóuse Mina das galletas que ye deran unde Lali. Sendo el hora qu'era y vendo a aquella nena sin fachas d'ir xantar axina, sacólulas del saqueto unde yas meteran, sentóuse nel paso da porta y puxo as galletas nel pico del saqueto, xunto a ella, esperando qu'el outra acabase d'encher el xarro.
Eu soi Linda.
Apurríuye el canao y coyéu úa galleta, mentras Mina bebía:
Y eu, Mina. Nunca te vin, ¿nun vas al escola?
Negóu coa cabeza antias de darye un papao al lleite.
¿Y vives aquí sola?
Non, nía, ¡cómo vou vivir sola! El que pasa é que má y bola van ganar el xornal por ei, eu quedo cuidando a vaca.
Quedóuse pensando Mina un bocadín, antias de perguntarye outra vez:
¿Y tampouco vais al iglesia?
Volvéu sacudir a cabeza a nena, coyendo outra galleta. Bebéu outro papao Mina y pousóu el canao entre as dúas:
¿Nun sabes ller nin cuntar?
Sei, tal. Y escribir.
Coyéu úa pedra y escribío os sous nomes na llouxa del paso con úa lletra dibuxada como a que yes fía a maestra nas mostras nel encerao y despós puxo a fecha y úa llúa mediada:
Has volver antias que se borre de pisar enriba.
Como se fixesen un trato, coyéu el última galleta, partíula y deuye a Mina a mitá, que la coyéu coa seriedá al xeito al caso. Beberon depós por turno del canao y erguéronse, recoyendo Mina el saqueto y llevando Linda el canao hasta úa pedra conca que fía de soleira a un ventano. Valleiróu a nena el lleite que deixaran y al punto chegóu úa patulia de sacaoyos y algúa páxara, poñéndose a comer nél.
Abrío Mina us oyos de cuarta, vendo tanta bicheiría xunta comendo nel lleite, y máis inda condo Linda, véndola tan asombrada, moyóu a mao nél y púxola para qu'os bichos ya secasen, ríndose das cellergas que ye fían. Moyóu el outra mao, pasóula polla cabeza y máis sacaoyos foron pousárseye nella.
Ven, pon tu tamén, verás como nun s'asustan.
Deu un paso pr'atrás Mina pra que nun ye puxese lleite nel pelo, un pouco asustada de ver al outra nena coa cabeza cuberta con úa toca viva. Ríuse Linda da súa cara de susto y parecéuye al outra nena que nun era tan como ella, como antias ye parecera, como se con aquella risa na cara puidese ser muito máis veya, ou máis nova, ou nun ter ningúa edá qu'ella conocese.
Nun teñas medo, que nun fain nada.
Estiróu Linda a mao y enalaron pr'hacia ella os bichos que tuvera nella, pousándoseye a Mina por toda a roupa, como un estampado vivo y chen de brillos.
Acertóu nese momento a berrar el burro, espantando a todo el bicheirío, que salíu volando como úa nube de colores que se foi desfendo por todo el prao. Apestañióu Mina, volvendo ver a Linda, xa sin ser a visión qu'antias l'asustara, como úa nena que secaba a mao chía de lleite na saya, entrando na casa:
Vou buscar el tayolo para que subas a caballo, que parece que tou burro xa cansóu de descansar.
Foron al paso, Mina nel burro y Linda andando al pe d'ellos, col cancín rubio brincando entre ellos, hasta el estreme del prao:
Xa sabes: teis que volver al camín y pasar outras dúas buqueiras antias de chegar al atayo que vei al aldea.
Si, xa sei.
¡Y nun ye digas a naide que me viche!
Chegóuye a Mina el última voz de Linda condo xa nun vía el prao detrás d'ella.
Al hora qu'é, vendrás xa xantada, ¿non? —foi el saludo que ye deu súa madre condo xa iba col burro prá cuadra.
Entretúvose desapareyándolo y botándoye augua y herba seca, que verde parecíaye que xa comera abonda y ben neta nel prao de Linda, hasta que chegóu xunto a ella el ermao, tirarye da saya pra que lo coyese:
¿Trouxícheme algo? —perguntóu na maís botarye as maos al pescozo.
Trouxen, ho. Mira el que me deu Lali pra ti.
Sacóu del bolso un paquetín de papel d'estraza qu'el neno axina desfixo pra encontrar un pedazo de chocolate envolto en papel de plata. Nun soubo Mina se ye prestara máis el dulce ou el papel brillante nel que vía, conforme miraba nél, movéndolo pra todos os llaos, sacándoye brillos al darye el sol condo saliron da corte.
Baxóulo al tarrén y salío el neno correndo en busca da madre pra ensiñarye el que ye trouxera súa ermá, sin acabar d'acordarse d'aquella Lali que dicía que yo mandara:
Tá ben, ho. Damo que cho guardo prá merenda.
Miróu Berto pral ermá, prá madre y pral chocolate sin querer soltar el paquetín brillante.
Vamos guardallo nel alacena que na mao vei desférchese.
Coyéulo d'un brazao el ermá pra que chegase el neno a metello nel armario, convencéndose de que quedaba allí y naide iba desapareceryo.
Ide ver se puxeron as pitas, a ver se podemos ciar ús.
Baxóu Mina al tarrén a Berto y déuye el cesto dos ovos. Acordóuse entoncias del que ye perguntara Lali al ver el pano que ye mandara a madre y fixo por buscarye resposta y sentido al que ye dixera. Era verdá que fía tempo que nun comían ovos, peró tampouco sabía se fora porque pararan de poñer al mismo tempo as nove pitar que tían. Parecíaye a ella que nun era ese el tempo de parar de poñer, peró tampouco taba mui segura. El que ye estrañaba era a pergunta de súa ermá. Tampouco sabía dúnde sacara os cuartos súa madre pra comprarye el pano, porque nun s'acordaba que nesos días vendese ningún pito nin fose ganar el xornal a nayundes, acabado el tempo das matanzas, inda por empezar el das llaborías nos eiros. Súa madre iba al xornal nos tempos demáis trabayo, aforrando todo el que podían pra condo nun había unde ganallo; non como a madre y a bola de Linda, que debían tello seguro sempre ou dedicarse a daqué que fía falta sempre.
Se volvo vella, hei perguntarye de qué trabayan. Igual pode ir má con ellas y aprender el llabor...
Percatóuse de que falara en alto porque Berto, qu'iba correndo delantre d'ella, frenóu en seco y volvéuse ver qué dicía:
¡Que nun corras tanto, que vas espantallas y col apuro igual rompen os ovos!
Parecéu qu'el neno nun la sentira ben primeiro y conformóuse col que ye repitira, entrando máis someiro nel alpende das pitas:
Mira, Mina, hai ovos. ¡Vamos contallos!
Pouco yes deron que contar os cuatro qu'encontraron, peró ben yes chegaban pra ciar esa noite y volveron pra casa máis aspacio, llevando el pequeno el cesto con ellos y detrás ella, mirando qu'el neno nun fose enzarabellar y fer tortiya antias del hora.
¿Había algún?
Sentárase súa madre na porta da casa zurcir roupa y nun erguéu a vista hasta que Berto ye puxo el cesto nel pico das maos:
Nun mos des a mín, llévalos dentro; que los poña túa ermá na meseta, unde nun vayan cayer. ¿Y tú que llevas ei, pegado á chaqueta?
Miróuse Mina por únde podía y pasóu as maos pollas costas, buscando el que ye dicía a madre, sin dar con nada.
Ven acó. ¿Únde coyiche esto?
Na mao de súa madre brillaba el ala azul d'un sacaoyos, igual qu'un pedacín de cristal como os das ventás del iglesia.
Sacudío Mina a cabeza:
Pos nun sei... Pegaríaseme pol camín.
Ben sabía ella únde. Perderíala algún dos bichos que ye puxera enriba Linda. Peró, sin saber mui ben porqué, preferíu nun contarye á madre que se perdera vindo de volta y qu'encontrara úa nena vivindo núa bodega nun prao, non mui llonxe d'allí. Úa nena que nun iba al escola, nin al iglesia, peró sabía ller, contar y escribir y daba lleite ás páxaras y a os sacaoyos para que la obedecesen. Úa nena que ye pidira que nun ye dixese a naide que tuvera con ella y acababa de tomar a dicisión de ferye caso, nun dicíndoye nada a súa madre.