lunes, 13 de abril de 2020

Augua mansa 1.


El arcón iba enchéndose pouco a pouco, a cada volta da moza pol cuarto, pañando d’aquí us panos, d’alló úa toquilla ou úa saya qu’inda poñía... Taba pra cumplirse el plazo y tía que tar todo preparao pra condo chegase el momento. Condo acabase de recoyer aquellos cuatro trapos, xa nun iba quedar nada sou naquella casa, porque hasta os recordos íbanse ir con ella.
Aquella misma mañá fora á primeira misa, rezar pol sou padre nel cabodaño, sin poder sacar da cabeza el que, porque él quixera, tía que fer ella nese momento. Nun fora nada el perdello a él, sou padre, quixese ou non, senon que, por riba, tía que perdello todo. Ben sabía ella que nun era máis qu’a fiya de fora, qu’era Antón el qu’iba quedar con todo, pro sempre esperara poder quedar hasta qu’encontrase outro acomodo, casándose ou índose servir por ei.
A fiya de fora. Mentras qu’Antón era el patricio, por máis veyo, por home y por ser fiyo da primeira muyer del sou padre, da qu’era todo el que tían. Y nun era mal neno, que tampouco era culpa súa el que ye pasaba a ella, nin podía fer nada porque nun pasase. Pro era todo sou y el sou padre pensara qu’ella nun tía nada que fer allí despós qu’él morise. Antón nun la botaba, queríala ben inda que na máis fosen medioermaos y se por él fose, ella nun marchaba d’allí, pro el veyo deixáralo así mandao y nun podía fer nada.
“Tú nun teis nada que fer aquí. Se eu me vou d’esta, é miyor que marches para con túa tía. Xa lo temos falao; y se non, ibas irte igual máis pr’alante...” Con aquello acabárase el qu’había qué falar; nun yes deixóu dicir nada nin a ella nin a Antón, que taba delante y quixo protestar. Xa taba todo dicidido sin contar con ella nin col sou ermao. Aquello de qu’ella nun tía nada allí era algo que ye recordaran desde qu’era nena a cada punto. Primeiro súa madre, mentras vivío: “tú y eo aquí nun somos naide, calla y fai el que che digan”, eso era el que máis recordaba d’ella y eso qu’era ben nena condo morrera. Despós fora sou padre el que yo recordaba deseguido: “nun t’esmolas tanto que tú nun teis nada”, “déixalo tar que nun é nada tou”... El único sou era el trabayo y el que quixesen darye.
A madre d’Antón morrera al pouco de tello a él, deixándoyo todo al neno, se vivía, pro mandando que fose el padre quen velase por él como miyor ye parecese y al padre parecéuye qu’iba iryes miyor se el neno tía outra madre y él, outra muyer; y encontróu úa que los quixese, inda que nunca chegase a ter nada sou nin dos sous, porqu’el home deixárayo todo al ermá de casa y ella nun tía máis qu’el dote, úa cama y un puñao de perróis que nun chegaban pra nada. Pouco ye durara tamén esta muyer, pro foi abondo pra cuidar del neno y darye outra fiya antias de deixallo solo outra vez. Despós d’eso, nun quixo máis muyeres na casa y el home tiróu solo hasta que puido.
A casa era grande y el trabayo sempre se fixera con axuda de criaos y vecíos, condo chegaban os atracois, así qu’el home velóu pol fiyo y el sou y deixóula a ella coa criada que tían na casa y as muyeres qu’iban axudar condo las chamaban, pro cuidando que nun esqueicese qu’era a súa fiya nin que naquella casa nun iba ter nada sou. Al principio aquello chocáraye á nena; ser a fiya y nun ter nada era para ella recibir un trato sen merecello. Acordábase de súa madre falándoye sempre como se ellas foran as criadas y sou padre quería que nun fose como as nenas del pueblo; nun tía nada, nin iba ter, por os sous padres, pro todos la trataban, y ella tía que comportarse, como se fose d’alta. A nena nun entendía nada de todo aquello, pro fía el que ye dixera súa madre: callar y fer el que ye dicían.
Col sou medioermao llevábase muito ben; desde nenos enredaban xuntos condo tían un pedacín desacupao y entre ellos nun importaba quén tía ou nun tía allí el sou. Antón era un neno noble e, inda que sabía que todo aquello era sou, nunca yo botóu na cara á súa ermá porque nun y’importaba nada con tal de tella cerca y cuidar d’ella como condo era pequena y él se sentaba xunt’al berzo pr’arrollalla. Tamén él sentira muitas veces dicir a sou padre que todo aquello era sou y que Virginia nun tía nada allí: sentíralo cada vez que falaban de cualquer trabayo, ou de comprar, ou de vender daqué, y a nena dicía algo; pro a él nun y’importaba de quén fose, el que quería era que tamén ella dicidise y escoyese quedar ou marchar.
Outra volta pol cuarto y xa taba todo recoyido nel baúl y nun petate de mao. Todo el que tía taba listo pra deixar el sito con ella. Fía un ano que morrera sou padre y col lluto deixaba tamén aquel sito unde sempre vivira. Así quedara disposto y así tía que ser.
Deixóuse cayer sentada na cama con un suspiro. As foyas de meiz, cambiadas inda nun fía tres meses, cederon un pouco al sou peso y sentío cómo se corría úa das tablas qu’aguantaban el sargón, á que nunca y’encontraba xeito pra qu’asentase. As tablas del piso anunciaron que daquén chegaba xunto a porta antias que petasen:
—¿Xa tás? — Botóu un oyada pol cuarto sin moverse da porta.
—¿Pensabas qu’iba botar todo el día pra recoyer cuatro trapos? —Ríose a nena mirando al sou ermao:—¿Inda nun quitache el traxe? Fai por él que ten que chegarche á boda...
—¿A qué boda? Porqu’el que é á mía... —Al sentarse xunto a ella, a tabla volvéu correrse: —Inda nun che busquéi outra...
Callóu de golpe al percatarse de que xa nun iba ferye falta y quedaron os dous mirando pra os pes. Úa pita escacarexaba na corrada y por eir debía andar el criao, porque podían sentillo xiprar. El can del vecín lladraba como ún descosido, como sempre.
—¿Inda nun chegóu el carro? —perguntóu Virginia, sabendo que non.
—Tará al chegar. Seguro qu’a túa tía nun y’esqueicéu... ¿Has mandar novas?
—Se podo... Y tú tamén, ¿eh? Teis que cuntarme cómo che vei con Rosía...
—Se houbese qué cuntar... —Erguéu os’hombros Antón.
Antias que Virginia podese responderye, sentíose chegar el carro á corrada. Callóu el criao de xiprar y sentiron falar úa voz estraña. Sin dicir nada, erguéronse os dous y saliron del cuarto. Baxaron el arcón y acomodáronlo nel carro, subío despós a moza col atao y, xa taban a piques de marchar, condo Antón chamóu al criao y aperecéu éste, trendo un paquete preparao muy curioso.
—Ei teis. É el tou axuar. Nun ibas irte de casa de valleiro, dixese el que dixese noso padre... Adiós, Virginia. Cuídate muito... —Sin deixar falarye, el emao deu volta pr’hacia casa y el arrieiro afalóu ás mulas.
Allí quedaba todo conto hasta entoncias conocera Virginia: a casa, a xente, el pueblo, os costumes y os trabayos. Camín alante, naquel carro que súa tía Malia mandara buscalla, sintíase outra vez úa nenía y ésta sin a mao amiga d’Antón para llevalla por unde había qu’ir, como fixera condo morira súa madre y él la sacara del cuarto unde as muyeres iban preparalla, ou condo se perdera naquella feira y fora él buscalla. Esta vez nun taba Antón al sou llao, iba ella sola naquel carro que la llevaba a outra casa, a outro pueblo, con outra xente que nun conocía de nada.
Sabía por sou padre qu’a tía Malia vivía na casa da familia, úa casa grande de máis pra úa muyer sola. Pol qu’ella podera entender, nun tía muitas terras nin rentas de nayundes, pro nun trabayaba máis que na casa, unde, pol que se vira, tía xente de fora ocupando as veces os cuartos desacupaos. Era el única ermá que tía sou padre y por eso quería qu’a sobría fose pra con ella. Aquel viaxe que taba fendo taba planiao desde fía muitos anos y a morte de sou padre el único que fixera fora adelantallo, igual dous ou tres anos, el tempo qu’Antón tardase en amañar boda y trouxera á casa úa muyer con máis dereitos de tar qu’ella.
Talmente parecía qu’aquel día nun había en toda aquella terra úa feira nin mercao. El camín rial taba valleiro de caballerías y carros y en todo el viaxe na máis cruzaron tres aldeas nas qu’a xente que se vía taba trabayando as terras ou iban camín dos pozos ou as fontes, caras todas que nun conocía de nada condo miraban pral carro que pasaba. Nun soubo cónto tempo seguiran el camín rial, pro condo lo deixaron foi pra coyer un camín que siguía un río entre árboles. Se antes parecíaye á moza que nun encontraba únde pousar os oyos condo cruzaban entre eiros valleiros, separaos por paredes sempre mouras de pizarra y por entre casas de pedra moura nos poucos pueblos qu’atravesara, agora nin sequera podía buscar qué mirar con árboles y maleza a un llao y outro, qu’a pedacíos s’abrían pra deixar ver un pouco de río, y el camín de pedras y terra delante del carro, y por riba de todo el cielo demasiao azul pral tempo nel que taban.
Y el carro siguía andando. Virginia xa taba cansada d’aquel viaxe que parecía nun acabar nunca, da canción qu’el arrieiro siguía cantando por baxo desque saliran da casa y que tampouco acababa nunca, del paso sempre igual das mulas, del ruido das rodas y de nun poder moverse d’unde iba sentada. Tuvo bon pedazo dudando se preguntarye al home cónto faltaba pra chegar á villa, pro sintía a boca tan seca, y non por sede, qu’íbanseye as poucas ganas que tía de falar. Nun era nena de chorar, nunca lo fora, pro ben conocía ella el sentido que tía aquel secaño; el sal das llágrimas que nun choraba íbaseye xuntando nel gaznate, secándoye a boca como se nun tuvese saliva y, por muito que bebese, nun era quén a quitar el secaño que nun ye deixaba falar.
Al fin, el arrieiro deixóu de cantar y botóu mao del botixo que llevaba á sombra da tabla unde iba sentao. De primeira intención, foi erguello pra beber él, pro, condo xa lo tía a medio camín, parecéu acordarse de golpe da nena y volvéuse a medias pr’hacia ella, apurríndoye el augua:
—¿Quer un papao? —Sen esperar resposta, púxoye nas maos el botixo y esperóu a que bebese, mentras as mulas siguían al sou paso.
—Gracias —como se aquel augua, inda con sabor a anís, ye dese forzas á súa voz, Virginia acabóu por perguntar: —¿Falta inda muito pra chegar?
Despós de botar un bon chorro nel gorgoleiro, baxóu el paisano el brazo y quedóuse un momento parao pestañiando, como se a pregunta fose demasiao complicada pra contestalla sin pensar antias. Nesto, úa das rodas del carro coyéu un bache que ye fixo bandiar, sacando al arrieiro da cavilación:
—Despós d’esa curva que ven ei, temos que deixar este camín y coyer outro que xa vei á villa direto... —Deixóu el botixo unde taba antias y volvéu mirar pral camín, inda qu’as mulas nun parecía que necesitasen ningún guía pra seguillo, poñéndose outra vez a cantar a canción d’antias.
Chegóu a curva qu’anunciara y tomaron pol camín que subía úa costa separándose del río. Condo chegaron enriba, os árboles quedaron detrás y volveron verse eiros y dalgún prao nel que pacían oveyas de llá llarga y abondo cocha. Con aquel día de sol, víanse un montón d’abeyas buscando flores y nun tardóu a nena en descubrir os trobos al abrigo de cada parede y nos cortíos de pedra nel monte al outro llao del río. Pasao el llombo que subiran, puido verse xa a villa que dixera el arrieiro y Virginia deixóu salir un suspiro d’alivio, adelantándose al que contaba sentir condo al fin podese baxarse del carro. Aquel camín que coyeran era pior qu’el outro, d’un bache iban dar a outro y as rodas nun daban dúas voltas parexas tocando el tarrén, así a baxada á villa, que ye parecera tan cerca á nena, fíxose inda ben llarga por muito qu’as mulas, col axuda da baxada, aceleraran un pouco el paso.
As casas de pedra moura brillaban á lluz das doce, que cayía del cielo despexao de nubes naquel día de febreiro, parecendo a os oyos dos que las vían de llonxe un pueblo d’acebache, inda que, al chegarse por aquel camín endemoniao, cada bache, máis que cada paso, iba rompendo el encanto al descubrir as pequenas miserias de cada casa. Miga d’aquello ye importaba demasiao a Virginia, máis preocupada por chegar d’úa vez que d’outra cousa, por lo que, condo vío qu’el carro nun poñía fachas de parar y xa pasaban á villa, chamóu al arrieiro, algo amoscada:
—Oiga, ho: ¿inda nun chegamos?
—Xa falta menos. Agora xa casi tamos: é baxar al outro llao y xa tá.
Con éstas, deixaran detrás as últimas casas y enfilaban outra costa tan chía de baches como el camín hasta el pueblo. Virginia volvéu pousar el atao y el paquete nel asiento al sou llao y cruzóu as maos nel collo pr’armarse de pacencia y aguantar el viaxe qu’inda nun sabía cóndo iba acabar. Condo esta vez chegaron al pico da costa, nun parecéu ningún pueblo de casas xuntas, senon cuatro ou cinco bordiando el camín y, despós, peteiros d’árboles que quitaban de ver únde daba el camín despós da primeira volta. Outra vez pasaron as casas sin pararse y xa taba perguntándose s’entendera mal por contar que con baxar a costa xa chegarían condo, al volver a primeira curva entre os árboles, el arrieiro frenóu as mulas pra coyer un carreiro d’herba. Detrás d’un desnivel que desde el pico da costa nun deixaban ver os árboles, taba úa casa abondo curiosa y un pouco máis embaxo, unde volvía verse el camín desde delante da casa, había outro edificio baxo y allargao.
Paróu el carro de todo y baxóuse el arrieiro axudarye a Virginia condo na porta da casa asomaron dúas muyeres y, al momento, xa taban xunto al carro saludando y chamando a ún que vise axudar a baxar el baúl. A muyer máis veya foi a primeira en coyer á nena, chuchándola y abrazando nella, mentras el outra, del tempo de Virginia ou por ei, quedóuse un pouco detrás sin decidirse a fer como a veya. Nun ye parecía á recién chegada qu’aquella muyer que tanto abrazaba nella fose súa tía, porque, inda que tía que ser un pouco máis veya del qu’era sou padre, nun podía sello tanto como aquella muyer. Pro, entoncias, ¿quén era?
Despós que la soltóu a muyer, poñéndose a dar voces chamando pra que vese máis xente, tocóuye saludar al outra moza, que s’achegóu a ella muy someira, como se nun s’atrevese a falarye, pro, al fin, y vendo que Virginia tampouco sabía qué fer, ríose pra ella y coa misma abrazóula y chuchóula, inda que sin tanto énfasis como a veya. Aparecéu al fin a xente que chamaran y puido a moza enterarse de quén era cada ún y de que súa tía era a que nese momento asomaba na porta.
Baxaos todos os bártulos del carro, lleváronlo a un cabanón qu’había allí mismo xunto á casa pra desapareyar as mulas y atendellas, mentras Virginia s’achegaba á porta saludar a súa tía, xa qu’ella nun parecía ter intención de salir recibilla fora. Conforme a criada, qu’era quen primeiro salira, recibírala como se la conocera de sempre, como a fiya del neno da casa, a quen ella cuidara desde qu’era ben pequeño, súa tía miróula del pico al fondo antias de siquiera botarye media sonrisa; despós d’aquel esamen deu un paso pra fora y esperóu qu’ella s’achegase.
Virginia nunca fora cobarde y aguantóuye a mirada a súa tía hasta qu’acabóu el repaso y condo se deu por mirada, nun esperóu nada pra saludalla y darye un chucho en cada papo, inda qu’ella quedase tesa como un palo. Mentras duróu el escena, todos esperaban callaos y sin moverse, sin saber cómo iban ir as cousas entre as dúas desconocidas.
—Vamos pr’adentro. Xa pasa del hora de xantar, así que hoy vas ter que fello na cocía cos criaos. Desque comas, enseñaréiche el tou cuarto y os trabayos que vas ter aquí... Y vosoutros, ¿qué fedes ei paraos mirando? Metede esos paquetes pral pasillo e ide pra cocía que de tarde hay muito que fer. Andando.
Y, abrindo el paso, volvéu entrar na casa. Detrás d’ella pasaron as criadas con Virginia, despós, os dous mozos llevando el baúl y, cerrando el grupo, el arrieiro, de volta da cuadra d’atender as mulas. Inda antias d’irse al sou cuarto, tuvo a tía de Virginia que pararse xunto á porta da cocía pra dar os últimos avisos:
—Acabái axina, nun tedes toda a tarde pra xantar qu’hay muido que fer.
Acomodáronse os tres homes nel escano como tían costumbre, mentras as muyeres poñían platos y cuyares á mao. Quedárase Virginia na veira da porta mirando cómo se dispoñían conforme al de todos os días y nestas taban condo Antonia, a criada máis veya, paróuse en seco coa garfella en alto, según taba poñendo caldo nos platos, y volvéuse pr’hacia os homes:
–Tá ben, ho, tá muito ben... ¿Y a nena únde se senta?
Callaron os homes y paróu a moza de sacar cousas del conqueiro. Despós d’un momento, erguéronse del escano y quedáronse deretos sin saber únde poñerse, nin qué fer, ni decir.
—Senta ei tú, nena, que tarás máis cómoda... —mandóu Antonia.
—Non, por mín que queden ellos sentaos. Eu como unde vosoutras... —Como naide se movía, senon que siguían miran pra criada, Virginia recuperóu el tono qu’usaba na casa condo daquén nun ye fía caso: —Sentáivos ei y comede, que falta vos fai. Y usté, —falóuye a nena: —acabe de servir qu’esfrece el caldo y despós nun hay quen lo coma...
Como se el brío novo que mostraba a moza fose abondo pra convencellos, obedeceron todos volvendo al sou sito y ocupaciois. Acabóu Sofía de sacar os cacharros y siguío Antonia servindo el caldo pra os seis; sentáronse as tres nel banco del outro llao da cocía col plato y a cuyar núa mao y un pedazo de pan nel outra. Nun ye soubo el caldo a Virginia como el que se fía na casa de sou ermao, nin el pan como el qu’amasaba ella con Petra cada sete días, pro coméu sin dicir nada, y sin fame, hasta acaballo todo, hasta el augua que ye puxeran nun pocillo.
—Pedro: vei buscar úas manzás al payeiro y nun te quedes durmindo a sesta pol camín. Sofía: pon el café que llougo van baxar y pedillo.
Mentras os outros dous homes liaban un cigarro, Antonia púxose a estragayar os cacharros sin deixar que Virginia y’axudase. D’allí a un bocadín volvéu el mozo cúas manzás coloradas de peleyo brillante, inda con dalgúa paya pegada, igual qu’os calzóis de Pedro, y púxolas na meseta xunto Antonia, quedándose xa con úa.
—Déixalas ei. Virginia: escoye a que miyor che pinte, inda que talmente parez qu’hoy éste escoyéu das máis curiosas.
Despós de coyer úa Virginia, puxo Sofía tres na mesa del escano y quedóuse ella con outra, restregándola contra el mandil antias de darye un bon bocao que fixo correr el augua por a mao da moza. Vacióu Antonia el augua dos platos nel caldeiro de llevar a os cochos y sentóuse comer a súa manzá. Daba el arrieiro as primeiras cabezadas da sesta, según taba sentao, mentras el outro home rumiaba na boca con poucos dentes os pedazos qu’iba sacando cúa navaya da manzá y el máis mozo, sentao nun tayolo, sacaba virutas d’un pedazo de madera, mentras as dúas criadas preparaban a bandexa cos bártulos pral café. De sopetón, na callada calma da cocía resonóu a música nerviosa dúa campanilla.

No hay comentarios:

Publicar un comentario