Al
chegar Naya del escola, taba sou bolo esperando por ella nel poyo da
casa:
–Bus
días, bolito. ¿Tas tomando el fresco pra fer fame? –quixo
embromallo a neta.
–Taréi,
nía. Fame xa fixen coas voltas que llevo dadas hoi col bon del
saqueto qu'encontrastis.
Miróulo
a nena mentras sacaba el saqueto del tabaco y el llibro pra fer un
cigarro, esperando qu'acabase axina pra saber qué anduvera fendo.
Nun s'aballóu miga Pacho, disfrutando como sempre de ferye de rabiar
á neta: conto máis apuro ye daba ella, máis aspacio iba él.
Acabóu al fin de fer el cigarro y prendello con toda parsimonia y
col primer fumo botóu a falar:
–Primeiro
fun al camposanto ver a tumba de Sagrario pra saber as fechas y de
vaso ver se taban el cura ou el sacristán pol iglesia, a ver se nos
llibros dicían algo del que ye pasara. –Deu outro tento al
cigarro. –Y tuven sorte que taba el curín ese novo que temos
agora. Contéiye por alto el hestoria y nun tuvo pereza ningúa en
buscar el qu'houbese nos archivos da parroquia.
Volvéu
chupar el cigarro, botar el fumo y despós de mirar pra neta con
media risa bailando na bova, vendo como nun quitaba os oyos d'él,
sacóu un papel ben doblado del bolso da chaqueta y abríolo con todo
cuidado:
–Ei
teis el qu'encontramos.
Coyéu
Naya a foya que y'apurría sou bolo y xa iba poñerse a llella condo
cambióu d'acordo, volvéu doblar el papel y erguéuse del poyo:
–Primeiro
vamos xantas que quedéi con Sara y Yayo al hora da sesta y llougo
van chegar y nosoutros inda nun empezamos.
Agora
foi el bolo el que quedóu papiando el aire. Pensaba él qu'a nena
nun iba perder tempo por ver en qué parara el hestoria da Monxa y
resultóu que prefería esperar por os amigos pra conocer el fin de
Sagrario y Pedro. Fíxoye acordarse de condo ellos eran nenos y nun
fían nada sin tar todos xuntos; nun era igual se faltaba daquén. Y
máis, pensóu, esta nena qu'é sola; os d'antias tíamos ermaos
abondos e, senon, primos al pé da casa, que tamén valían, as
veces, miyor qu'os ermaos.
Nun
ben acabaran de xantar, sentiron petar quedo na porta, según a norma
das visitas al hora da sesta de nun tocar el timbre y espaventar a
toda a casa. Salío Naya mandaryes pasar a os amigos mentras acababan
de recoyer a mesa y os cacharros da xanta.
–¿Vosoutros
nun tomaredes café? –perguntóu a bola, servindo as tazas dos
grandes.
–Peró
un cortadín, ben poden, nía –replicóuye a nora, dispoñéndose
xa a sacar máis tazas.
–Non,
gracias –responderon os nenos.
–Deixa,
más. Se eso, xa pra merendar...–insistío Naya pra que nun sacara
as tazas a madre: –Peró un pouco de chocolate igual sí, ¿non?
Según
lo dixo, miráronse as tres da casa y botarosn úa cacarada de risa:
–Tá
claro que nun se perde a fruxe: ou comedes, ou comedes –volvéuse
pra ellos Pacho.
Encoyéronse
d'hombros os ermaos, sabendo xa qu'algo ibar ter que tomar y miyor un
dulce qu'outra cousa.
–Nun
faigáis muito ruido, qu'eu vou durmir a sesta, nun sei el resto,
peró eu vou –dixo a bola, quitando el mandil. Detrás d'ella salío
el matrimonio novo, deixando al bolo cos nenos zarraos na cocía pra
que nun yes chegasen as voces a os cuartos.
–Bótame
outro goto de café antias de sentarte –pidíoye á neta, que tamén
ye sacóu as gotas pra nun ter que volver erguerse, xa qu'a nora
marchara, qu'era a que yas racionaba.
–Esta
é a mía netía, ¡qué ben cuida de sou bolo! –río el veyo,
botando mao á boteya.
Salío
Naya sin ver ruido y volvéu al punto coa bolsa unde foran guardando
el qu'encontraran nas súas pesquisas y el papel que ye dera Paco col
qu'encontraran nos archivos del iglesia. Pousóu todo nel pico da
mesa y sentóuse frente a os vecíos, acomodados nel escano que fía
de banco corrido pegado á parede.
–Aquí
temos todo el que fomos xuntado, primeiro del hestoria de Saría y
Román y despón tamén da de Sagrario y Pedro.
Foi
sacando as cousas da bolsa: a caxa das cartas, a dos cuartos, el pano
coas arras y os aniyos, el saqueto qu'encontraran nel molín y a
llibreta unde escribiran el que dicía a carta de Pedro. Despós de
valleirar a bolsa y colocar todo delante d'ellos, coyéy a foya del
bolo y desdoblóula sen presa.
–Y
aquí tá el que meu bolo y el cura encontraron nos llibros del
iglesia.
–¿Foi
contarye al cura el que tamos fendo? –perguntóuye Yayo a Pacho,
cuase saltanto del senteiro.
–Fun
saber qué podíamos aprender del final da Monxa, porque se tá
enterrada aquí, igual algo había nos rexistros –esplicóuse el
veyo, acougando al rapaz: –Y xa veredes que nun foi de balde el
viaxe.
Volvéu
colmar a taza de gotas sin fer caso da mirada que ye taba botando a
neta, vendo cómo baxaba a boteya, animándola a que llese d'úa vez
el papel que ye dera. N'él apuntara el cura a filiación da Monxa,
condo nacera y condo morira, d'úas febres que coyera atendendo xente
nel dispensario qu'había nel convento, antias de chegar sequera a
profesar. Aparecía tamén del llibro que, como iba pra monxa, nun se
cobrara el enterro, inda qu'houbera daquén que quixera pagarye ún
de primeira y como nun yo acetaran, nin a familia pra misas, gastara
os cuartos na tumba.
Encontrara
el cura, mirando os papeles da parroquia, un anotación que a él,
sin conocer el hestoria, chocáraye, peró nun acabar d'entender,
según yes contóu Pacho y al ir él hoi col bon de saber algo máis
da Monxa, fíxoye acordarse y entre os dous encontráranye sentido al
escrito; y el cura copiáralo nanota pra qu'os nenos puidesen chegar
solos á misma idea a que chegaran ellos. Falaba el apunte d'úa
confesión que ye fixeran al cura, sin dar datos de quén nin cóndo,
según lo ataba el secreto del sacramento, d'estorbar as búas
intencióis d'ún mozo por cumplir úa promesa qu'a salú nun ye
deixara acabar en ben pra enmendar el mal qu'a sabendas primeiro
quixera fer.
Acabóu
de ller Naya y quedaron os tres callados, rumiando todo conto
acabaran de sentir; y, sabendo el que xa sabían del hestoria de
Sagrario y Pedro, axina chegaron a ferse un idea de todo conto pasara
hasta que Román encontrara os cuartos y as arras nel molín veyo da
casa Grande, entoncias xa da casa da Monxa.
–Quen
fose que conocese as andanzas de Pedro detrás de Sagrario soubo
tamén qu'él tuvera el intención de darye os cuartos da dote y as
arras a Sagrario pra que fose monxa coa súa bendición y algo debéu
tramar pra que Pedro nun podese fello, ou eso pensóu quen fose
–empezóu a esplicallo en alto Yayo.
–Peró
Pedro xa lo fixera, usando el molín, inda que Sagrario nunca chegase
a sabello –siguío Naya.
–Nin
Sagrario, nin naide –coyéu a palabra Sara: –hasta que Román
encontróu os cuartos y nosoutros agora a carta. Por cierto: ¿sábese
que foi del tal Pedro?
Miróu
Naya a nota del cura a ver se deixara daqué sin ller y, al nun
encontrar nada máis, volvéronse os tres pral veyo que cabeciaba con
media risa na cara:
–Sábese,
nía: morío antias que Sagrario; él sí tuvo enterro de primeira
c'úa ducia de curas y dous fiyos pra deixallo ben enterrado.
–¿Dous
fiyos? –saltaron os tres nenos al tempo.
–Sí,
xa medradíos, qu'apareceron con súas madres a reclamar el que nun
s'atreveran, ou sí, de vivo. Que por eso Sagrario y sía familia
desconfiaban d'él. El tal Pedro xa anduvera lo sou condo quixo
formalizar con Sagrario, así que, por lo qu'el cura quixo entender
na partida de defunción, el anxelín tría máis d'un regalín con
él, aparte de fiyos.
Como
os nenos lo mirasen sin entender, Pacho apuróu el cigarro, apagóulo
con ganas nel cinceiro y anunció:
–El
chaval, que xa iba tendo edá, acabóu morindo dos males que coyera
por ei fendo todo conto os cuartos y a fama da casa ye deixaran. Y
morréu el conto, qu'inda sois mui novos pra saber de qué falo. ¿Qué
vais fer agora que xa conocedes el hestoria de Sagrario?
Miráronse
outra vez os nenso y condo Sara s'encoyéu d'hombros como
acostumbraba, respondéu Naya:
–Inda
nun sabemos quén sabía que Pedro quería portarse ben con Sagrario,
peró tampouco créu qu'importe muito.
–Debía
ser da casa d'él, porqu'as flores que ye poñían eran del sou
xardín y se yes deixaron el molín y terras nel última manda da
casa, algo tía que saber el último que morío... –respondéuye
Yayo.
Como
Pacho iba dándoyes a razón, siguío Naya:
–Os
cuartos nun yes deron a Saría y Román el que querían, máis ben
los separaron de todo, axudados por vosa bola –apuróuse a
reconocer pra que nun ye protestase Sara.
–Temos
as monedas antiguas, el rosario y as arras. Y eu nun quero que
quedemos con ellas –insistío Sara.
–Y
a carta –añadío Yayo.
Cabecióu
el bolo, vendo qu'iban chegando á conclusión que tamén se yes
ocurrira a él y al cura condo acabara de contarye el qu'os nenos
anduveran fendo:
–¿Y
qué vais fer con todo eso? –quixo saber.
–Nun
podemos volvello al molín, peró tampouco temos a que dallo: a casa
Grande acabóuse y na da Monxa nun queda naide a quen volvello, qu'os
d'agora nin saben, nin queren saber nada d'este hestoria, según ye
dixeron al noso bolo, que tamén botóu a mañá en pesquisas –dixo
Yayo.
–Xa
sei, xa –respondéu Pacho: –Y, ¿entoncias?
–Mentras
lo pensamos, eu quero ir ver esa tumba que tanto debéu costar.
–Erguéuse Naya, empezando a recoyer todo conto estendera nel pico
da mesa: –Igual pol camín se nos ocurre algo.
–¿Y
qué vais fer coas cousas de Saría? –quixo saber el bolo.
–Esas
sí quero guardallas eu –apuróuse a responder Sara. Como os outros
quedasen mirando pra ella, encoyéuse d'hombros y dixo: –Vía sendo
a mía madría y quero quedar con esas cousas, diga el que diga mía
bola.
Pestañiaron
todos sin crer el que taban sentido, mentras Sara volvía fer aquel
ademán tan sou y empezaba tamén ella a recoyer as cousas:
–Espera,
que che traigo a bolsa col resto das cousas que trouxemos del desván.
–Zarróu a súa mochila Naya y salío da cocía, procurando nun fer
ruido pra nun espaventar a os que durmían a sesta.
Volvéu
al pouco coa bolsa que dixera y axudóuye á vecía a meter a caxa
coas cartas y os aniyos entre el resto das cousas qeu xa taban nel
saqueto, deixando na mesa el pano coas arras y a caxa coas monedas
veyas:
–Guarda
tú as arras y esas monedas que seguro que saliron del molín.
–Apurríoysa a Naya, quedándose ella col pano: –Este guárdolo
eu, que nun creo que vise coas monedas. Peró vou deixar inda a bolsa
aquí pra nun andar pasiándola. ¿Vamos?
Saliron
da casa aspacín y hasta que nun tuveron nel camín nun volveron
falar, vendo qeu tamén Pacho calaba a boina y botaba a andar con
ellos:
–¿Veis
con nosoutros, bolito? Pos ¿nun dicías que x'anduveras abondo por a
mañá?
–Vou,
nena, que quero ver en qué para todo esto sin ter qu'andar
perguntándovos.
Inda
foi máis a sorpresa condo veron vir escontra ellos al vecín, tamén
col idea d'acompañallos a únde fosen.
–Solo
falta que veña bola y xa tamos todos –roñóu Sara, vendo a
procesión que taban armando.
Ríronse
os veyos, chisgando un oyo:
–Non,
esa nun ven, que se asoma, xa ye salirá Inés cambiarye el rumbo
–respondéu Pacho, convidando al vecín a tabaco, al tempo que
botaban a andar sin esperar por os nenos.
Al
paso lento dos bolos, nun se yes fixo llargo el camín a os netos,
sentindo os contos d'antias que foron recordando dos enterros, das
diferencias entre úas casas y outras, del vecín que pasóu a guerra
dormindo nun nicho, de condo as tumbas eran na terra y se fundían
solas al pudrir as caxas... Y todo sin que Sara gurgutase, conforme
lo contaban con risas y sin afan de merte medo como fía súa bola.
Así
chegaron al cementerio y mentras abrían a cancella da porta,
anuncióu Pacho:
–Primeiro
vamos ir ver a tumba de Pedro, xa despós veredes a de Sagrario.
–Peró
a que nos importa é a d'ella, ¿qué ten que ver a d'él?
–Algo
ten que quero que vexades antias d'ir a d'ella. Vide por aquí.
Metéronse
por el pasiyo qu'iba das a capiya unde dicían a misa por Todos os
Santos y pegado a ella encontraron el pantión da casa Grande, cuase
tan grande como a capiya y muito máis adornado, peró tamén pior
conservado. Detrás d'úa cancella de ferro, comida de ferruyo y con
un bon candado, podían verse as lápidas de mármol blanco cubertas
de verdín en muitos sitos; a dalgúa faltábanye tamén lletras, que
podían ver cayidas nel tarrén entre os restos del qu'algúa vez
deberan ser ramos de flores.
–Esa
del esquina é a tumba del tal Pedro –avisóu Pacho, pra que la
estudiasen ben.
–Pos
nun morío tan novo como decíades –comentóu Sara, sempre rápida
cos númaros.
–Naide
dixo que fose novo –correxíola sou ermao: –A qu'era nova era
ella.
–Agora
vamos por aquí –indicóu Carlos.
Foron
andando por ún dos ramales hasta al cementerio veyo nun se fixeran
os últimos enterrados en terra y quedaban inda cruces y llápidas
marcando as tumbas. Aquella parte cuase parecía un xardín de
cuidada que taba el herba con arbustos y plantas de flor repartidos
por ella y el camín feito con llousas grandes y espaciadas que foron
seguindo hasta el pé da parede que zarraba el camposanto.
–Eu
nunca tuven nesta parte del cementerio –dixo Yayo.
Sacudiron
as nenas a cabeza, conforme ellas tampouco tuveran, asombrados os
tres del que taban vendo. Y tía razón Pacho condo yes dixera que si
lo conocesen, tamén ellos iban saber qué fora de Sagrario porqu'a
súa tumba chamaba el atención de llonxe: el mármol blanco, tan
llimpo que rellucía, destacaba entre el herba ben cortada y contra
el gris da parede y na cabeceira, enriba del nombre y das fechas
grabadas na llápida, erguíase el busto d'úa monxía coas maos
postas a Dios y el iscrición: "reza tamén por os que te
quixeron mal".
Según
viron a figura, tuveron as dúas nenas elmismo acordo y, condo xa
Naya taba revolvendo na mochila, díxoye Sara:
–Xa
sei qué fer col rosario.
Apurríoyo
el amiga, arrimóuse á tumba y con todo cuidado enroscóuye el
rosario nas maos como yo puxeran a ella pra sacas as fotos pral
recordatorio da primeira comunión, procurando nun forzar nin as
mayas del rosario nun as maos del busto, tal parecían de finas qeu
podían romper a pouco que las tocasen, Nun tía a figura nin gota de
mofo por nayundes, nin entre os pliegues da toca nin sequera entre os
didos ou nos rasgos da cara que, cos oyos entornados, cuase parecía
que se rise pra ellos.
Tan
ensimismados taban na tumba que nin conta se deron de que chegaba
daquén xunto a ellos, hasta que falóu:
–Buas
tardes. Mirái que bon sito encontrastis pral rosario. ¿Foi ese el
que aparecéu nel molín?
Volvéronse
pral que falara, supoñendo xa qu'era el cura quen chegara.
–Buas,
don José. É tal, sí –respondéu Pacho.
–¿Y
estos son os pesquisadores que deron con él?
Sacudiron
a cabeza os nenos y volvéu Naya abrir a bolsa, empezando a sacar as
cousas que metera n'ella, as que nin Sara nin ellos querían que
quedasen na casa de naide. Axudáronye os vecíos a ter por ellas
según iba sacándolas, todos d'acordo sin ter que falar en que naide
miyor qu'el cura pra saber qué fer con ellas ou unde guardallas.
–Esperai.
Vamos pr'a retoral que taremos másis cómodos pra mirar todo eso que
tredes na mochila.
Abrío
el paso cos veyos detrás, mentras os nenos volvían guardar as
cousas na bolsa antias de seguillos.
Xa
na casa, despós d'ofrecer café y chocolate, sentóuse al fin y
puido Naya valleirar a mochila mentras y'esplicaban al cura qué,
cómo y únde encontraran todo aquello. Estudióu don José con
atención primeiro a carta y despós as monedas, y hasta el pano que
fixera de sobre, antias de contaryes a parte del hestoria qu'el
sabía:
–Esta
mañá, despós da visita de Pacho, busquéi nos papeles a ver se
podía saber algo maís d'esta hestoria y encontréi a copia da manda
qu'encarga cuidar a tumba de Sagrario. –Déuye un papao al café
que se servira condo al resto y que, mentras falaran os nenos, nin
s'acordara de tomar, mentras acababa de dicidirse a deciryes quén
fora: –Despós de tanto tempo, nun creu qu'importe muito que vos
diga quén foi, sabendo como sabedes xa el resto del conto –empezóu
a dicir, acando de convencerse: - Foi a cuñada da casa, a muyer de
don Manuel, ermao del Pedro que firma a carta.
Callóu
el cura y quedaron todos rumiando el qu'acababa de contaryes hasta
que, al fin, perguntóu Naya:
–¿Y
por qué iba fer todo eso esa muyer? –Como naide ye respondía,
siguío: –Encargarye a tumba, adornarya con flores del sou xardín,
deixar mandado que ya tuvesen llimpa y cuidada, máis qu'a súa...
–Algo
feiría del que tía que arrepentirse – apuntóu Sara.
–Y
vendo el iscrición da llápida... –dixo Yayo.
–Nun
sei qué fixo, peró muito ye debía pesar a culpa condo tanto cuarto
deu pra reparar a falta –respondéu el cura: –Y se decides que
todas estas monedas veyas, y as que Román puido usar pra pagar el
viaxe ás Américas, debían tar escondidas nel molín, nun sabedes
seguro se coa carta, peró ben podían tar..., eran muitos cuartos
pra pagar úa culpa.
–Eu
penso – falóu Pacho: –que esas monedas, y as das arras,
deixóulas Pedro como dote, según dice a carta, pra que rece por él
condo sía monxa, escondidas nel molín, sin qu'os da casa soubesen
nada. Y despós, a cuñada intentóu cumplir a promesa que pensaba
que Pedro deixara al garete: a tumba y el cuidado d'ella y as mandas
qeu yes chegaron a os da Monxa al morir el home, que algo tía que
saber pra respetar así el que dispuxera a muyer.
Pensóu
un bocadín el cura, antias de falar:
–Nun
podo dicir el que máis supoño que sei que puido pasar entre esos
tres y Sagrario, que debe ser el única inocente en todo este
bolorto. Peró, se queredes, guardo eu a carta y pano coa manda que
vos dixen.
Tuveron
d'acordo todos, sin que naide quixese saber máis del qu'os outros
pensaban y xa daban por acabada a visita condo Sara perguntóu:
–¿Y
qué femos coas monedas? Porque nun creu que debamos quedarnos con
ellas...
Miraron
todos pra don José, esperando qu'él dicidise, y, al cabo, propuxo:
–Podo
mandar tasallas y xuntar el que se saque al resto que queda da manda
pra que se siga cuidando a tumba da Monxa.
Xa
salían por a porta, conformes col final que ye deran a todo el
asunto condo Naya, botando mao al pescozo, coyéu a sampedra antias
de perguntar:
–Oiga,
¿sabe dúnde era es cuñada de Pedro?
–Pos
sí, del sito unde abundan as pedras como esa que tedes os tres
colgadas al pescozo. Así que xa podedes imaxinar cómo chegaron al
molín –callóu un bocadín antias de dicir: –Solían llevarse
pra escorrentar males de todo tipo y axudar nos deseos del que la
portase. Qu'aparecesen tres xunto al molín, paréceme abondo raro
salvo que daquén las llevase nun collar ou hasta nun rosario, vei tú
saber...
Fóronse
os nenos cavilando y, condo xa taban chegando á casa de Naya, dixo
Sara:
–Podían
tar n'outro rosario que nun encontramos. Igual tíamos que volver
mirar si hai máis escondrixos nel molín.
–Déixalo
tar, Sara –respondéu el ermao, seguindo camín pra casa: –Xa
tuvo ben de misterios pra úa temporada. Adiós, Naya.
–Teis
razón. Adiós, Yayo. Tú ¿veis recoyer el outra bolsa?
–Vou,
peró eu vou ver se chego a saber d'unde saliron as sampedras.
–Déixalo,
anda. Ou ¿qué vas perguntarye a tua bola se sabe algo d'ellas.
–Pos
igual si. Despós d'estudiar ben as cartas de Román que tamén era
de pr'hacia alló... –Encoyéuse d'hombros recoyendo a bolsa:
–Hasta mañá, Naya. Xa che contaréi.
FIN
No hay comentarios:
Publicar un comentario