martes, 14 de febrero de 2023

Os secretos II. 5

5. OS ALPENDES.

Faltárayes tempo a tarde anterior pra cuntarye a Sara todo conto souberan col conto d'ir buscar as canaveiras, empezando polla noticia de que taban llimpando el xardín da casa Grande. Tamén ye cuntaron as fatadas que yes botara Rosía al pasarye por delante y ei Sara, máis resabiada de tanto sentir á bola, esplicóuyes de qué falaba a vecía. En dúas patadas, contóuyes que tamén Pepa dicía qu'os bolos de Naya empezaran a cortexar condo inda tían el cagayón nel cul y que dálgúa llargatúa del vecindario chegara a dicir que Saría y ella compartían home, como se nun fose ella muyer abondo y súa ermá fata de sobra pra guardarye el ausencia a quen xa nin s'acordaba d'ella.

Anduveran taliando a ver cóndo marchaban os obreiros da casa, peró debían ter presa pol obra porque nun los viron irse hasta ben cerca da tardía y tuveron que renunciar al espedición, cruzando os didos pra que nun trabayasen tamén el sábado.

Inda taba Naya abrindo as ventás pr'axudar coa llimpeza da casa condo pasaba Yayo de volta coa bici y berróuye da que pasaba:

¡De tarde vamos!

Tardóu en pasarye a mañá a nena y nun acababa de chegar el hora da sesta pra ir ver a casa. Condo al fin asomaron Sara y Yayo, xa llevaba ella media hora dando voltas pol acera da casa:

¿Y vamos andando? —perguntóu, deixando a bici.

Non, nía, se che parece, vamos avisando pol camín a únde vamos —respondéuye Sara, sacudindo a cabeza.

Tamén é verdá. Íbamos ter qu'escondeyas —reconocéu a nena, indo guardalla.

Nun apuraron miga el paso, como se fosen dando un paseo sin rumbo, por se daquén los vía y, al chegar frente a portalada, coláronse dentro cúa carreiría. Deixaran os obreiros a pala al entrada, tapando el camín qu'abriran, de tal xeito que nun tuveron qu'andar as escondidas pra recorrer todo el xardín.

Os arbolóis pegados á parede bordiaban dentro el que nun tempo deber ser un xardín con camíos de grava entre flores variadas y outros árboles que tamén medraran en bamboya sin naide que los podase. Nun dos llaos destacaba el cenador que xa viran el víspora Yayo y Naya, invadido pollas roseiras hasta cuase tapallo entero; deron a volta alredor hasta encontrarye el entrada, non mirando prá casa, como esperaban, senon escondida d'ella.

Asomáronse, cuntando encontrallo chen d'artos, guías das roseiras de fora ou maleza de todo tipo, peró na mías había dentro foyas secas das qu'acertaran a cayer entre os ferros del estrutura y os troncos retorcidos y gordos como brazos das roseiras entrincadas nellos. Mal iba medrar nada allí dentro unde nun pasaba máis qu'úa luz escasa y averdosada por mor del mar de foyas y rosías que tupían as paredes.

¡Vaya olor que soltan estas flores! —queixóu Sara— Cuase me da dolor de cabeza.

Pos a mín encántame. —Aspiróu con forza Naya—: Estas roseiras son máis veyas qu'os camíos y son das que máis olor dan.

Salíu Sara deixando a os outros dous dentro, mirando curiosos el entrincado dos troncos hasta reconocer os tres principales: un de rosas blancas, outro rosas y el terceiro marellas, que nalgún brote se cruzaban en rosías con foyas de colores mezclados qu'ellos vían al treslluz entre as canas. Desde fora, Sara nun los vía y foi dando a volta á pérgola hasta chegar outra vez frente a porta por unde xa asomaban el ermao y a vecía:

Bon escondite pra que nun se vexa el que tais fendo —ríu a nena.

Nin vello tu como nun poñas lluz —ríu tamén el ermao.

Pos a mín gústame y se tuvesen as roseiras podadas era un bon sito pra tar á sombra. —Volvéu entrar Naya, quitóu as foyas d'un pedazo de banco y da mesa y sentóuse como se tuvese llendo ou escribindo.

Entróu tamén Sara, sentándose frente al amiga:

¿Un pouco máis de té? —Fixo como se servise—. Quén nos dera condo éramos pequenas poder vir enredar aquí.

¿Seguides fendo el fato ou vamos ver qué máis hai por ei?

Saliron as nenas ríndose condo xa Yayo botara a andar siguindo ún dos carreiros de grava. Foron siguíndolo hasta chegar al horta da que yes falara Lalo, tamén cuberta de maleza y cos árboles afogados pol hedra.

Volveron al xardín del entrada y foron esplorar el outro llao, unde encontraron un pozo tamén cuberto de rosas, estas d'un colorao tan oscuro que parecía mouro:

Tá claro qu'a daquén da casa ye gustaban as roseiras. Y cuase é el único que queda del qu'houbese plantado nel xardín, amáis dos árboles, que ben medraran al sou bentestate.

Arrimáronse máis al pozo, cun borde ancho de pedra, tapa de ferro y a polea colgada d'un arco tamén de pedra, cuberto d'hedra y artos enroscados na roseira. Tentóu Yayo a tapa, a ver se abría, y, despós de dous tiróis, llogróu erguella; debaxo el augua víase llimpa, coa basa d'anos nun fondo que parecía máis cerca del que taba, según tardaron en chegar a él os pedacíos de ferruyo que cayeran al destapallo.

Deixóu cayer a tapa el neno y quedóuse mirando prás maos marellas, tamén de ferruyo. Al ir apartarse, algo ye fixo mirar pral erba qu'acababa de pisar al pé del pozo. Cuase al ras del tarrén víanse úas rayas na contorna que ye deron el idea de pisar inda máis a ver se acababa sendo el que se y'ocurrira.

Mirade a ver se baxa un pouco máis el herba —propuxo ás nenas y os tres foron pisando con cuidao ben pegado ás paredes del pozo.

Pouco a pouco descubriron el iscrición que rodiaba el pozo coa fecha na que fixeran a casa y os alpendes, el que mandara fella y hasta el canteiro qu'escribira aquello:

¡Ui! —dixo Naya al acabar de llello—. Aquí hai un cruce d'apellidos un pouco chocante.

Parárase unde aparecían el nome del amo da casa y el del que la fixera:

Pos é verdá —acordóu Yayo. Como el ermá los mirase sin entender, perguntóu—: ¿Acórdaste cómo apellidaban a monxa y os d'esta casa?

Xuntáronse os tres unde taba Naya, mirando outra vez el iscrición:

El d'os da casa é ese y el outro el da monxa, ou del padre, vamos —reconocéu Sara—. Y todo xunto coa fecha pode qu'esplique un pouco máis a trafuyada del Pedro aquel rondando á fiya del que fixo a casa.

Y por eso el molín y aquellas terras pasaron á casa da Monxa, seguro que foi el pago del obra que, casando coa fiya, pensarían aforrar.

Home, eso igual é ser un pouco malpensao de máis, ¿non?

A ver, Naya: con todo el que llevamos sentido d'os d'esta casa, ¿estrañaríache? —perguntóu Sara.

Peró eso nun esplica el dos cuartos escondidos nel molín —porfióu Naya.

Xa, eso non. Peró lo del cambio de propiedá del molín, pode ser —respondéu Yayo—. Xa sabes qu'estos d'alta, muitas propiedades y muito presumir peró cuartos...

Máis qu'el resto, seguro —interrumpíulo el ermá—, que ben fían por ellos se nun era pra deixallos y cobrar un mundo hasta que yos devolvían.

Por eso: costaríayes menos pagar a deuda con cousas que con cuartos.

Pos eu volvo con lo mismo: ¿y as monedas del molín?

Eso fora cousa del tal Pedro y as propiedades, seguro que del padre ou del ermao.

Siguiron un bocadín callados mirando pral pozo hasta que perguntóu Sara:

¿Siguimos vendo el resto?

Pasando polla veira da casa chegaron a os alpendes del outro llao sin ter que cruzar el horta.

Asomaron nel primer cabanón, frente á casa, unde encontraron as arabías propias de cualquer casa con terras: dous carros, un del país y outro dos modernos con rodas de goma, araos tamén de varias épocas, sachadoras, semadoras, grades y demáis, inda miyor conservados qu'os dalgún museo. Tamén viron xugos, palas, forcadas, pradas, garabatos, gadañas, rozóis, garrunchas, ganchos y un feixe máis de ferramenta pequena toda colocadía pollas paredes.

Frente a ése, pegada á casa, taba a corte, inda coa grade de madera y os pesebres de pedra. Tamén allí había palas y os tarecos de mecer: dous tayolos, tres bidóis y un par de caldeiros de cin comidos pol tempo:

Seguro qu'aquí hai ratos —queixóu Sara desde a porta.

Pos nun sei qu'iban comer —replicóuye el ermao, abrindo un pouco máis a porta pra pasar.

Cruzóu a corte hasta el fondo, fendo polvo al pisar os restos da ganza con que tuvera mullido el tarrén, hasta encontrar a porta que ye parecera ver desde fora. Comprobóu con pena que nun podía pasarse por ella, seguramente trancada por dentro da casa, porque al soltar a caraviya abría un pouco, hasta que topaba en daqué que ben podera ser un travesaño. A regandixa que deixaba abrir nun ye daba pra ver dentro:

Nun pode pasarse por aquí —dixoyes ás nenas.

Peró, ¿tás pensando entrar na casa? —berróuye el ermá.

¿Tu non? —perguntóuye estrañada Naya.

Era verdá que nun falaran máis que d'ir botar un oyada, peró, xa postos, ella y Yayo deran por sabido que, se podían, entraban.

Pasaron al seguinte cabanón, pegado xa al outra entrada da casa, que daba al camín de baxo. Aquella porta era máis nova y máis grande inda qu'a del que guardaba as arabías y tuveron qu'empuxar os tres pra poder abrilla un pouco.

Coa pouca lluz qu'entraba polla porta y por dous ventanos tupidos de cotra y telas d'arañas viron as formas del que parecían coche. Puxaron outra vez con gana pr'abrir máis a porta pra ver miyor, cuase rezando al tempo pra que nun fixese muito ruido, que, conforme era de grande, ben podía rinchar que despertase a todo el vecindario. Tuveron sorte y cause nin fixo ruido y llograron ver al fin claro el qu'había allí dentro.

Quedaron na porta coa boca aberta; delante d'ellos tían tres reliquias: un coche de tiro como os que salían nos contos, outro dos primeiros a motor y un modelo dos que chamaban “haiga”. Foron arrimándose a ellos con tanto cuidao como se fosen ferse fumo se fían ruido.

El coche de caballos tía os senteiros tapados cúa tela que Naya axina erguéu por un esquina. A pesar del tempo que podía ter, el tapizao de coiro en color claro víase liso y sin rotos:

¿Poderá abrirse a capota? —Xa taba Yayo quitando de todo el trapo pra deixallo entero al aire.

Para quieto, nun vayas romper algo —riñíoye el ermá.

Nun quería, peró se rompe, ¿quén vei dicir nada se nestos anos naide miróu pra él?

Puxéronse él y Naya a mirar cómo podería estirarse a capota y pouco yes llevóu encontrar el xeito. Abríuse y quedóu el carricoche como se tuvese esperando pollos caballos pra salir de paseo.

Deixáime sacarye úa foto —pidíu Yayo, sacando el móvil del bolso y separándose pra que se vise ben—. Ou, miyor, subídevos.

Inda taba sacudindo a cabeza Sara condo Naya xa s'acomodara y posaba prá foto.

Sube aquí, anda —animóula—. Peró tu a ver qué vas fer coas fotos, nun vaya vellas que nun debe y saiban unde tuvemos.

Mala conta, nía, nun soi tan fato. Peró quero tellas de recordo que nunca noutra así vamos vernos.

Hala, acaba y vamos deixallo como taba —apuróulos Sara—. Que seguro que queredes fer igual cos outros dous.

Xa iban baxar a capota condo cambióu d'idea:

Ou destapamos os tres pra sacaryes fotos y xa despós deixamos todo como taba.

El segundo coche era ún d'esos modelos que nas películas mui veyas salían dándoyes manivela pra qu'arrancasen y tamén taba como se fose novo. El últimos, sin ser moderno, xa yes chamóu menos el atención y nun bocadín tuveron os tres outra vez tapados y a porta zarrada, sin tampouco agora queixar muito.

Dando a volta por detrás dos alpendes chegaron outra vez a delante da casa, deixando el cabazo a un llao.

Y, agora, ¿qué femos? —perguntóu Naya, mirando con pena prá casa.

Botóu a andar Sara toda decidida pral horta:

¿Vas dar outra volta ou qué se ch'ocurríu? —quixo saber el ermao, xa detrás d'ella con Naya.

Eu nun pensara entrar, peró tedes razón: xa de tar aquí, vamos ver se podemos asomar sequera. Porque se queimóu, tampouco poderá andarse muito por ella, ¿non? —Déronye a razón os outros y siguíu—: Condo paramos mirar el pozo nun se vos ocurríu probar a porta d'ese llao.

Con esto, xa chegaran á porta que Sara dicía, metida pra dentro debaxo d'un texadín que fía un pouco de portal. Arrimábanse a ella con poucas esperanzas de poder abrilla condo se percataron de que nun tía pechadura pra chave:

¿Tará tamén trancada por dentro? —queixóu Naya.

Probóu con tento a caraviya Sara y cuase saltaron pr'atrás condo viron qu'abría a porta.

Pos se ten tranca, nun tá posta —quixo rir a nena.


No hay comentarios:

Publicar un comentario