miércoles, 14 de diciembre de 2016

Santos y payasos

SANTOS Y PAYASOS
Nel última noite del ano nus sitos, el día dos Inocentes n’outros, xuntábanse vecíos, novos y non tanto, n’algúa casa unde case sempre había mozas solteiras y ganas de risa. Preparaban dous saquetos, que solían ser gorras dos presentes, cos nomes dos homes solteiros y viudos nún, y os das muyeres solteiras y viudas nel outro; iban sacando ún de cada, fendo parexas; envolvíanlos xuntos y despós tirábanlos por algún dos camíos más concurridos.
Nel llugar del que soi, antes de fello, preparaban outro saqueto cos santos del iglesia, tantos como xente fora sacar os payasos, y sacaban ún por cabeza, como se buscasen protección pr’a trasnada qu’iban fer. Como se fía nel última noite del ano, tiraban os papelíos camín del iglesia pra qu’a xente los recoyese daque volvía de misa.
Todo esto nun buscaba más que botar úas risas cos vecíos, inda que sempre había daquén que tomaba a mal a broma.

Condo chegaron á casa xa se sintían desde fora as voces de risa cantando villancicos. Tuveron qu’esperar a chamar a que callasen un pouco pra que sentisen os golpes y salise daquén abriryes, que nin petándoyes na ventana s’enteraba naide.
- Ben podestes pasar… Mirái a ver se tedes unde colgar as zamarras, que na cocía xa hay tanta xente que cocemos solos. Y ma nun deixa de tizar el fougo…
- Toma. Trouxemos úa botellía pra que nun poñáis todo vosoutros.
- Bo. Nun tiades que trer nada, qu’este ano parece que vos puxestéis todos d’acordo y vamos ter que fer festa d’aquí a Ramos pr’acabar as botellas.
Despós del barullo que tían armado fía un bocadín, os da cocía quedaran callados esperando ver quén chegaba. Inda qu’aquella cocía era ben grande, fíala pequena el peteiro de vecíos que se xuntara cos da casa, que xa nun eran poucos; pro axina yes fixeron sito a os que chegaban y saliron vasos llimpos y café inda fervendo.
Ún dos que chegaron botóu un oyada alredor antias de sentarse, mirando a ver quén taba y únde, buscando un sito con compaña del sou agrado. Sou hermáo miróulo divertido, sabendo ben xunto a quén quería sentarse, y más vendo que nun taba el pretendente rival. Peró, con esas y todas, nun iba tello fácil: a moza en discordia taba sentada nel medio del escano ben escoltada por outro vecín y el hermá pequena, que xa empezaba a dar cabezadas de sono, acocorada contra ella.
Circulaban el café y as gotas y, al son d’ellos, as novas y os contos, xa foran de risa ou de medo, callaban bocas ou abríanlas de cuarta en cacaradas, que nun era raro qu’acabasen en llágrimas, y naide tía prisa por marchar. Nun esquina da mesa botábase un tute y noutra volvían comentarse as trasnadas dos Inocentes, condo daquén chamóu al ama:
- Ah, nía, vei trendo papel y algo pra escribir… Vamos ver quén vei emparexar pral ano qu’empeza…
Nun bocadín amañaron de fer os papelíos ben igualados y os de miyor lletra escribiron nellos os nomes qu’iban decíndoyes, nun fora quedar algún fora, qu’eso, según dicían, nun osmaba cousa búa pral solteiro ou viudo que nun aparecía entre os payasos. Y bon cuidado poñían os interesados en atopar a parexa del papelín col sou nome, conto más axina miyor, pra que menos xente lo vise.
- Ei, esperái un pouco, que primeiro haberá que sacar os santos, nun vayamos ofender a daquén con maloyo y nos amole por ferye a broma…
Cuntáronse os presentes y foron repasando os santos del iglesia y, como nun chegaban, buscaron nas capiyas y as devocióis de cada ún hasta ter el número adecuado. Requisáronye a gorra al más cabezón del grupo y botaron nella os santos.
- Ala, toma, nun te queixes, que deixas a pucha, peró tamén es el primeiro que saca santo.
Foron pasando a gorra alredor da cocía pra que cada ún tuvese cuberto polla sombra d’un santo y xa eso, como todos os anos, deo pra búas risadas: al más toupo salíoye santa Lucía y al más cabrito san José; santa Bárbara a ún que nun sabía únde meterse cada vez qu’había tronada y san Pedro al que nunca s’acordaba de zarrar a porta; tamén ye salío san Antón al que menos ye gustaban os bichos y santa Rita al hermá da casa que menos ye gustaba deixar as cousas, nin ás hermás nin a os de fora… Despós das risas cos santos acabaron de fer os papelíos dos payasos y pediron silencio pra repasallos mentras iban meténdolos nas gorras. Como solía pasar, iban quedar varias muyeres desparexadas así que decidiron meter algún solteiro coñecido dos alredores.
- Non, se nunca d’ún bon vos acordáis… - tercióu el ama da casa vendo os qu’iban añadindo de fora.
- Nun s’enfade, señora, - replicóuye con sorna sou home: - e que salen os que todos coñocemos y, xa se sabe: os célebres nun avezan a ser os más formales…
Acabaron el repaso y pasáronye a gorra dos homes á nena pequena, que, por sello, inda nun iba nel saqueto, y a das muyeres a Paco, el único vecín presente casado y cos fiyos todos tamén casados, pra que tampouco llevase parte nel sorteo, inda que tuvese un hermá solteira que sempre salía das gorras con bon mozo y nunca lo daba encontrado.

- A ver se d’esta sacamos pra Malia ún ben grande, qu’ella lo vexa, y cegato, pra qu’él nun la vexa a ella, y tropecen de vez – ríose el hermao al coyer a gorra que y’apurrían.

miércoles, 12 de octubre de 2016

Naranxas del mar

“A la mar fui por naranjas,
cosa que la mar no tiene…”
Canción tradicional
Hay nel horto un naranxeiro c’un historia ben curiosa, pero que comparte coa mayor parte dos naranxeiros del pueblo.
Houbo un ocasión, fai más de sesenta anos, qu’a playa del Barco aparecéu chía das maulas más raras que se viran hasta entoncias: naranxas. Naranxas grandes, brillantes, frescas…, que tamén resultaron ser sabrosas, dulces como pouca xente d’aquí probara nunca.
Y, como sempre n’estos casos, foron úa ou dúas muyeres curiosas as que decidiron probar a chantar n’algúa taza ou conco desportillado as poucas pepitas gordas que tían aquellas naranxas y cuidar con mimo as plantías que foron nacendo hasta poder plantallas na terra ben cuitada d’un esquina del horto. Esperaron con pacencia qu’aquella plantía froxa fose medrando hasta ferse árbol y con más pacencia inda que botase flor.

Nel caso del naranxeiro del que falo inda tuvo que pasar abondo tempo hasta qu’un albañil curioso contóuye el secreto que fía qu’os naranxeiros y llimueiros botasen flor y fruto: “hay qu’inxertallos”, dixo con misterio pra, de seguido, coyer el martello y úas puntas de ferro y chantallas nel tronco. Nun tardóu muito en cubrirse de flor y pral ano cayeron as primeiras naranxas tamén dulces, frescas,…, como aquellas qu’apareceran na playa.

miércoles, 22 de junio de 2016

Llágrimas mouras en Sanxuan

Prepáranse as fogueiras, van xuntándose trastos, maleza..., valléiranse cabanóis, alpendes, desváis, pa darye fougo a noite de Sanxuan.
Pero inda quedan llágrimas mouras de cinza y recordos de todo conto queimóu, de todo conto ardéu fora tempo y de llugar, del que el fougo, el mal y a vida llevóu nun tempo que nun quixemos que fose el que tocaba.
Nun houbo nada nin naide que s'apadiadase de nosoutros y escuitara as nosas súplicas porque nun llevasen el qu'era noso, porque nos lo deixase disfrutar un pouco más.
Por muito que nos lo ripitan, pasa el tempo pero nun hay cicatriz que valga nas mancaduras qu'inda dolen y más inda condo chega el tempo de renovar a vida nas fogueiras de Sanxuan.