A fonte das llargatixas

Esta nun é úa fonte al xeito das que se nos vein á mente condo pensamos núa: nun ten caño nin canaleta; nun é máis qu’un furao non mui fondo, nun chega a un metro, forrao de pedra qu’el augua enche axina manando del fondo. Podes pasar al llao d’ella y nun dar en qu’é úa fonte. Tampouco é que sia el única d’este xeito qu’haxa na zona, peró é a qu’inda pode verse.

Dicen os veyos qu’antias, condo s’usaba el sou augua pra casa y pra que bebesen as vacas da contornada nas secas de brao, taba cuberta por dúas llouxas grandes y había que llevar un cazo pra coyer augua. Condo chegóu a traida ás casas y deixóuse d’allindar as vacas, a fonte perdéu uso y foi enchéndose de mofo y prantas d’augua.

Y de llargatixas, ou guardafontes, ou tritois, xa máis castellanizao el nome. Y volveron os nenos, xa sin vacas, rondar a fonte, con caldeiros y botes de cristal, pra pillar bichos que llevar al escola y ver, se había sorte y pillaban úa parexa, cómo se reproducían.

Nun deixaba de ser un escursión: preparar os tarecos, calzar catiuscas, porque sempre acababa algún cos pés, ou entero, pingando, y mandar un bon pedazo valleirando a fonte, que sempre era úa xeira porque el manantial era muy abundante y en abril ou mayo, que’era condo botaban contas d’ir ás llargatixas, inda máis y como nun apurasen, nun daban feito y enchía outra vez antias de dar pillao ningún.

¿Un conto d'ánimas?

Fixóseyes noite antias de chegar a casa, tanto allargaron el paseo despós del rosario, tentadas pol sol outonizo que brillóu con forza hasta desaparecer detrás dos montes. Aballábanse a andar na noitía qu’iba oscurénzose axina, peró sin callar de rir nin de falar.

Como fían sempre, as nenas del Barreiro iban llevar a casa ás da Corredoira, qu’atarrecían andar solas de noite por as caleyas como se el medo d’úa se ye pegase al outra y entre as dúas nun fosen capaces de fer valor abondo pra chegar a casa. As del Barreiro nun tían dolo ningún, aprendendo de pequenas que sempre é máis grande el medo, se ye deixas medrar, que lo que cho da. Non por nada vivían nel última casa con xente das Casas Veyas, al llao de baxo del cementerio, y sempre sentiran na casa qu’os mortos eran os vecíos máis callaos y tranquilos qu’había.

Xa taba chegando al altura del camposanto condo repararon núa llucía que brillaba entre as sombras da porta. Callaron de sopetón al vella y agarraron as dúas máis medosas os brazos das outras dúas sin acertar a dar un paso máis.

Nun bocadín, véronseyes á memoria todas as historias que sentiran y pensaron na Santa Compaña, buscando un vivo que yes allumase el camín pra despós, al cabodano, llevallo pra sempre con ella; nun ánima en pena pedindo misas pra salvarse; nos fougos de san Telmo, que brillaban nas tumbas dos mortos en pecado mortal; nas lluces que aparecían pra avisar a os parentes vivos que nun cumplían as voluntades dos difuntos...

—Andái, nenas. Conto máis corramos, máis axina chegáis a casa.

Tiraron por ellas pra feryes siguir pr’a casa y, al fin, botaron a correr como se yes salisen alas nos pes, sin soltar ás outras y sin deixar de sacudirse de medo. Inda temblando, metéronse as cuatro na casa y soltáronse al fin d’as amigas, qu’inda nun daban recuperao nin el color nin el alento.

—¿Y váis volver pasar solas por ei?

—Pos como nun durmamos aquí...

—Además, d’úa carreiría tamos en casa.

—Y vamos dúas, nun vei úa sola.

—Y seguro que nun é nada.

Ningúa das razóis que yes daban acougaba ás amigas, case chorando de medo. Y vendo que nun había xeito de convencellas y que cada punto fíase máis de noite, despedíronse y saliron as carreiras condo asomóu da corte a bola, chamando n’ellas pra qu’atendesen el fougo y puxesen a calentar a cía.

—¡Bulita! ¡Hai úa lluz nel camposanto y estas tein que volver pasar por ei!

—Nun vexo eu que las acompañe el medo como a vosoutras. Mentras berráis, xa van ellas nel mitá del camín.

Saliran as outras nenas correndo da corrada, peró, según iban chegando al cementerio, foron parando y, mirando úa pral outra, cambiaron el rumbo y foron ver qué era aquella lluz que mochicaba na porta. Según s’achegaban, distinguiron úa sombra máis moura nel vano da porta, qu’a lluz temblúa da llamparía nun daba allumao.

Axina reconoceron al vecín que fía poucos días perdera úa fiya pequena, rezando el rosario na porta del camposanto, sin atreverse tampouco a entrar de noite nél.

—Búas noites, nenías. Correde pra casa qu’é noite y nun se sabe qué podedes topar pollos camíos.

Fóronse as nenas, ríndose baxín, sin contarye el susto que yes dera ás da Corredoira, que seguro nun durmían nada en toda a noite, pensando nel aparición que pensaran ver y se ellas darían chegao a casa ou llevaríalas el demo coa lluz del cementerio.

Andulías

—¡Qué pena de pueblo, tá quedando sin xente!

Chegáronyes as risas y el ruido que vía fendo úa patulia de nenos coas bicis con tempo abondo pra botarse prá veira y deixaryes paso. Detrás baxaba aspacio úa furgoneta cargada de xente y trastos que yes pitóu, mentras os ocupantes sacaban os brazos dicíndoyes adiós:

—¿Qué irán armar estos por ei? Cousa búa, non, seguro—siguío roñando.

—É el que ten a xente nova, que condo tá, nótase. Así nun tá el pueblo tan valleiro...—respondéuye el compañeiro, ríndose baxín.

Iba el enxame de mocedá pasar ún dos días últimos de brao todos xuntos, adelantando as despedidas que llougo iban empezar a darse, cúa festa que yes deixase bon pouso pral ano. Condo empezasen as clases y as obligacióis, tempo sería de poñerse triste y botar en falta aquellos días de sol, compañía y risas, peró, mentras tuvesen xuntos, iban disfrutallo a tope.

A disculpa de pasar un día entero xuntos, como se pudesen chegar cansarse ús d’outros, dábayes alas pra planiar fer todo conto nas tardías nel campo del iglesia quedaba nel aire condo chegaba el hora de recoyida marcada na casa de cada ún, condo xa agotaran todas as mañas pr’allargar us minutos máis cada día cos amigos. Condo al filo das dez empezaban a desfilar os máis pequenos pra casa, protestando sempre porque outros inda tían un pedazo máis que disfrutar, tamén a os que quedaban iba esmorecéndoseyes el ánimo, sentindo que cada día apuraba un poco máis el tempo de tar xuntos y ceibes.

Preparallo todo era tamén parte da diversión; ir apuntando quén iba, qué tia que fer cada ún ou que llevar, sabendo xa de antias que esqueicerían cousas qu’iban ter qu’ir buscar ás carreiras, qu’iba sobraryes de todo y faltaryes tempo pra fer todo el que planiaban, fíayes rir por adelantado y chegar a esqueicer el motivo da festa. Tamén yes fía medrar, sentir, del pequeno al máis grande, que todos tían parte que fer: desde llevar el balón ou as cartas, a mostrar a mao que tían na cocía.

Y chegaba el día, con sorte, con sol y sin nordés, y a naide ye costaba caro erguerse nin fer nun tris el qu’outros días llevaba un eternidá y algúa qu’outra voz pra qu’espabilase. Encontrarse de camín y acabar baxando todos xuntos, os que quedaran en ir primeiro pra preparar as cousas, cos que dicían de ir despós pra llevar as cousas inda calentes, ou frías. Y así pasaron como un ciclón al llao dos pasiantes.

Indo cedo, dérayes tempo hasta a baxar dar un baño antias de xantar y, xa comidos, habíalos durmindo a sesta al verde, outros de cháchara un pouco apartados, outros botando a partida y algún outro xugando al balón hasta que, como nun podía ser d’outo xeito, acabaron por darye un bon balonazo a ún dos que durmían, pasada el amenaza da mañá de pincharyo se yes cayía na paella. Peró nun taba el día pra enfadarse con naide y a carreira qu’outro día podía acabar en choros empezóu outro enredo qu’acabóu por volver xuntar a todo el grupo.

Xa cansados de correr, brincar y hasta de rirse, foi cayéndoyes a tardía sentados todos nun peteiro, coa vista perdida nel mar y disfrutando del momento de tar un día máis xuntos, el que taban vivindo camín xa de volverse recordo feliz qu’allumase a señardá que sentirían condo xa nun puidesen tar xuntos. Condo parecía qu’el solpor iba apagándoyes a fruxe, poñéndolos un pouco murmios, daquén falóu:

—Como nun nos movamos, durmimos...

Saliron todos del pasmo que parecía botaryes enriba a claridá última del día y, revivíndoyes el ansia de disfrutar a compañía hasta el llinde del horario de recoyida, siguiron con todo el que pensaran fer nese día, y noite, pral recordo.