Gracias ás maos de fora, el filandón en casa da Roxa acabárase pol aire, peró naide parecía ter presa por ir prá casa y dalgún llao chegaran castañas asadas y anís dulce. Axina yes cuntaran a os viaxeiros el historia da festa dos varales, esplicándose así a búa recibida que yes deran.
Daqué nas trazas que yes viran déraseyes un aire a aquellos outros viaxeiros dos que falaban os máis veyos. Inda vindo pol paso derriba y despós de tantos anos sin que volvese pasar por allí un peteiro tan grande de viaxeiros, al vellos chegar acordáranse del historia dos varales y axina corréu pol todo el valle el anuncio da visita. Condo chegaron a presentarse, xa naide tía duda de que tían que ser parentes d'aquellos outros y así los recibiron nas casas sin dolo ningún.
Conforme foran chegando ás casas unde iban pasar a noite y despós de deixar os tarecos nas camas que yes prepararan, empezaron os vecíos a empanicarse y azamarrarse pra volver salir y, a ús por perguntar y a outros sin necesidá de fello, invitáronlos a ir con ellos á casa dos vecíos, sendo cedo como era pra ir durmir: aquella noite había filandón y a xente iba botar úa mao nel llabor. Nun bocadín xuntóuse un bon peteiro na casa da Roxa: os que sabían das llaborías de filar, na sala, y os qu'iban pol conto y a compaña, na cocía, fer café y botar a partida.
As dúas viaxeiras hospedadas na casa llevaran ás outras dúas compañeiras á sala unde xa taban empezando el llabor as escarpizadoras; presentáronlas al ama da casa, ofrecéndose a filar, tal como los fían nel sou valle.
—¿Nun hai ningúa manexa que file? —perguntóu Xilma.
Miráronse as del aldea y al fin respondéu úa:
—Mía filla é y sabe filar, peró na máis torce porque pon el fuso a contramao pral resto. Debe andar polla cocía preparando os convites.
—Pos se la chama, podemos filar as dúas pra ir fendo algo antias de ter qué torcer.
Axina dispuxeron todo pra repartir el trabayo y darye brío, mentras empezaba a chegar desde a cocía el baruyo de voces dos que viran á tertulia. Sin muita claridá, sentiron como falaban del viaxe que taban empezando y yes cuntaban el historia da festa dos varales:
—Iba tar ben que volvésedes prá festa este ano —sentíose a voz del que falara na taberna.
—Pra entoncias teríamos que tar xa de volta —respondéu un dos viaxeiros—. Dependendo de cómo nos vaya, igual podemos vir algún.
Conformes todos col intención de volver, foi desféndose a charla en conversacióis particulares y tamén na sala empezaron a falaren corros máis pequenos. Al tempo que avanzaba el trabayo, iban acabándose as novas que comentar hasta chegar a nun sentirse xa máis qu'os ruidos propios del llabor y os comentarios das partidas que se botaban na cocía.
Condo xa algún empezaba a cabeciar, entonóu úa das muyeres un romance que falaba de filandóis máxicos y prendas d'amor que, non por nun conocida, fíxoyes a todos espabilar pra nun perder miga del historia:
—Eso tamén se canta nel noso valles, peró cambía algúa cousía —acertóu a dicir Igulme.
—Y cantámoslo a dúas voces. —Asomóu Nesdar na porta da sala: —É pena que nun té Calban aquí pra cantallo con Tusgo, que son os que miyores voces téin.
—¿Y nun hai naide máis que poda cantallo? —perguntóu úa das mozas del aldea.
—Tamén podemos ir buscalla á taberna. Nun creu que tén xa durmindo —propuxo Igulme.
—¡Vou! —anuncióu xa salindo Tusgo.
Nun tuvo que chegar máis llonxe da corte dos caballos, unde encontróu al grupo da taberna mirando que tuvesen ben pra pasar a noite y siguir camín al día seguinte:
—Búas noites —saludóu, entrando na cuadra.
—¿Pos qué fais algariando por ei? ¿Algún problema? —perguntóu Darna, esmoléndose antias de verye a cara de risa que ye puxo.
—Tamos de filandón aquí al llao y veño buscar a Calban pra cantar un pouco.
—Ben avisades —tercióu Lerca, salindo d'entre as bestias. —¿Y na máis invitas a Calban ou podemos ir el resto?
—Poderá ir el que quera, digo eu. Vin buscalla a ella porque queren sentir a versión d'un romance que cantóu úa das muyeres y que nosoutros sabemos d'outro xeito. —Quedóu callao un bocadín antias de siguir: —Creu que pensamos que, se nun tabades, era porque tíais asuntos que tratar, porqu'a taberneira y el mozo tán allí.
—Nada nos dixeron —respondéu Lerca: —Peró é verdá que tuvemos tratando cousas y igual por eso nun nos invitaron a ir.
—Vamos agora y morra el conto —concluíu Darna, sacudindo as payas que tía pegadas á roupa.
Condo chegaron á casa da Roxa, quedaban na cocía na máis os que taban botando as partidas. Toda el outra xente subira á sala, unde un home contaba el histora dos primeiros ferreiros del valle. Tusgo y os acompañantes esperaron na porta a qu'acabase el conto antias d'entrar y presentarse.
Axina yes fixeron sito entre a concurrencia, deixando nun estremo a os dous recitadores pra que naide perdese verso del que dixesen. Al poco d'empezar xa nun se sentían nin os golpes na mesa dos que xugaban embaxo, embruxaos todos pol historia y el xeito de recitala que tían os dous mozos. Al acabar el romance quedóu a casa entera en silencio, qu'as filandeiras mismas deixaran el trabayo pr'atender el recitao, hasta qu'úa nena pequena, sentada nel piso a os pes da parexa, pedíu en voz baxía:
—¿Contades outro?
Miráronse os recitadores, mentras a xente volvía al llabor sin deixar de repetir a petición da nena, tamén al resto dos viaxeiros por ver se daquén s'animaba. Nun se fixeron muito de rogar, erguéndose Indela pra xuntarse cos outros dous, d'acordo sin falar nel romance qu'iban recitar.
Esta vez acabóuse el actuación con risas y palmas, divertidos pol historia que yes cuntaran y, pra evitar que siguisen pedíndoyes máis, que xa era bon hora pra ir acabando, entonaron de siguido úa canción que deron por sabida tamén n'aquel sito, como así era. Acabárase tamén el trabayo de filar, peró nun parecía que naide tuvese presa por ir pra casa y despós da primeira canción entonaron outra mentras empezaban a subir da cocía castañas asadas y boteyas d'anís y oruxo.
—É pena que sía el último filandón, que se houbese máis llá, axina íbase buscar pra filalla toda hoi —queixóu úa muyer por pena de perder tanta mao ben disposta.
—Calla, nía, calla, que trabayo feito ben parece —respondéu a da casa.
—Y el que lo fai algo merece —rematóu el dito el home, repartindo vasos d'anís ás muyeres inda sentadas cos tarecos de filar nas maos.
A nena que pedira el segundo romance fora achegándose al peteiro unde taban a mayoría dos viaxeiros y con mao segura tiróuye da roupa a Darna. Condo a llaria miróu pra ella, perguntóuye:
—¿Tú nun sabes ningún historia?
Del grupo de muyeres qu'inda taban sentadas, salíu úa voz chamándola:
—¡Nise: vale xa!
Peró a nena nun soltóu a roupa de Darna, chantando nella a vista al espera de responta y xuntóuse con ella todo conto neno qudaba na casa. Miróula tamén el Mandao por ver cóm osalía del chantaxe dos pequenos:
—Sei, nía, peró pra contalla tedes qu'axudarme vosoutros. Vide comigo.
Baxóu as entrada seguida dos nenos como un enxame d'abeyas alredor da reina. Al pe da porta taban a percha y el houcha unde a xente fora deixando a roupa d'abrigo y nun momento vestíulos y repartíu os papeles del historia qu'iban contar.
—¿Sabedes xa quen sois cada un?
Responderon a coro os pequenos y xa iba cada un a presentarse condo llogróu Darna que volveran a quedar callaos con solo erguer úa mao, como se fose un conxuro, y foi señalándolos un por un pra que falasen.
—Vale ben. Pos, agora, vamos ir subindo aspacio y sin fer muito ruido. Vou poñerme eu xunto a porta y, según vaya contando el conto, cada un, condo lo nombre, vei ir fendo el qu'eu tou dicindo. ¿Entendésteslo?
Cabeciaron todos sin falar y abríu a marcha Darna escaleiras arriba, desde unde tuvera vendo toda a maniobra Brado.
—Parece que la osman os nenos: sin conocella, apéganse a ella y síguenla como cancíos —dixo al pe d'él Lerca: —Igual qu'os animales, nun sei que ten que los amansa na máis con tar.
Metéronse pra dentro pra nun perder detaye del qu'iban fer: era el historia d'úa nena, da que fía Nise, qu'andaba por un monte unde iba encontrando con xente que ye pidía que fixese cousa pra indicarye a salida. Os viaxeiros conocían ben aquella historia y a súa esplicación: era el histoira da fundación dos llares del sou valle.
Condo acabaron el conto, contentos os nenos y tamén os grandes, xa era tarde abondo pra que naide pensase en siguir a festa. Recuperaron os amos as prendas qu'usaran os nenos pra mazcararse y foron índose pra casa, comentando pol camín a velada y ansiando xa que chegase a festa dos varales pra que volvesen visitallos os del Valle.
