martes, 1 de diciembre de 2020

As Llareiras 1.

 

Erguéuse a máis veya con un aire que nun s'esperaba que tuvese n'aquel corpo froxo. Estiróu el espiazo, volvendo á llargura que tía de nova; así espurrida pasaba case úa cuarta ás que tía alredor. Alzóu úa mao firme, un pedacín antias engurruñada y temblúa.

Callóu el monte al retumbar a súa voz como xa s'esqueicera que podía sonar a súa gorxa:

Temos que buscalla. —As outras doce muyeres baxaron os oyos al tarrén, sin atreverse a replicar. —Sin os catorce llares nun vamos fer nada, xa lo sabemos. Y llevamos case úa vida esperando por ella. Seis vidas fai que deixaron el valle, peró nunca faltaran a ningún viaxe. Sabemos que condo veron al último deixaran a terra revolta: desaparecía xente y naide quería irse llonxe nin usar ás casas que quedaran balleiras. Peró taban llonxe y nun determinamos acompañallos de volta por se fía falta a nosa axuda. Nun sabemos se chegaron nin qué encontraron, peró siguimos esperando hasta qu'os emigraos pediron razóis pra nun mandar el viaxe da vida que xa acabóu y nin así acabamos d'ìr buscar el llar perdido. ¿Qué esperamos agora? ¿Que tamén sían ellos os que veñan buscalla?

Quebróuseye a voz nun suspiro y cayéu desmadexada nel senteiro de pedra cuberto de yedra, os oyos como ascuas na cara esblancuxada.

Inda pasóu un pedazo antias d'erguerse úa das máis novas:

Eu nun tuven nel encontro da vida pasada y sei el que pasóu pollas memorias da mía villa. Peró sei que, neste tempo, naide quixo ir buscallos... Abandonámoslos. A ellos y a os emigraos. Agora chaman perguntado porqué nun siguen os viaxes. ¿Vamos fer como se nun los sentísemos? Nas memorias tá escrito únde viven, ou vivían, y cómo chegar. Temos que dicidir quén vei y feyo xa.

¡El reprís da mocedá! —sintíuse bisbisar.

Aquel comentario parecéu revivir á veya:

Pra calma de veyos xa tuvemos vida y media —respondéu sin erguerse: —Dispón tú misma el qu'hai que fer, que nosoutras obedecemos —díxoye á nova, poñéndose dereta pra despidir a reunión, pousando a corona de foyas que llevara na cabeza nel fougo que había nel medio del redondel que formaban os senteiros de pedra.

Despós d'ella, foron botando al fougo todas as outras a súa corona, todas de foyas distintas; esperaron un bocadín a qu'as llapas consumisen as canas con que taban feitas antias de botar cada úa un puñao de terra pr'apagar el fougo y seguiron a senda que llevaba fora del monte. As yedras aplastadas dos senteiros xa empezaban a erguerse con rumor de foyas y canías. Na máis as d'ún siguían calladas debaxo del escaso peso de dúas coronas, úa que na máis era xa un texido de carrochos secos y otra de foyas aceradas d'acebro.

Como llevadas por espíritus, as palabras del encontro axina tuveron en todas as conversacióis y, al pouco, peteiros de xente iban arrimándose á plaza, esperando que daquén comunicase a decisión del Conseyo dos Llares. Tían el tempo de doce llúas pra preparar el viaxe dos cento ochenta y dous emigraos, cento noventa y seis tían que ser de tar xente d'os catorce llares, y esta vez el mandao del islla trouxera el encargo de buscar el que fía el númaro catorce pra llevar el grupo entero. Peró era decisión das Llareiras se iban buscallo ou deixaban que fosen os emigraos quen lo buscasen.

Trece días pasaran xa desque chegara el barco al porto del última llareira: un de viaxe río pra riba de llareira a llareira y outro máis condo chegaron á primeira, esperando pol llar que faltaba, inda que sabían que nun iba chegar naide. Xuntáronse as comitivas que representaban a cada llar prá primeira das trece reunióis que iban ter y, despós dos saludos y presentacióis oficiales, tomóu a palabra el Mandao del Islla. Nun foi a súa intervención el consabido chorro de gracias y contos da vida nel Islla:

... ¿De qué vale siguir fendo estos viaxes, que vaya xente a outra terra cruzando el mar, pra que nun se perdan as reices del pueblo y os que tan nel Islla nun esqueizan os ermaos de terra, nin os de terra a os del Islla, se nun sodes capaces de buscar a outros ermaos que tamén se foron llonxe, inda que nun cruzasen el mar? El llar del Acebro enfougóu noutro llugar, llonxe d'este valle nel que nacera, por deixarvos sito ás llareiras que taban medrando máis y necesitaban máis terreno y vosoutros fostes tan agradecidos qu'inda nun vos molestastis en buscallos al ver que nun chegaban al último Viaxe. El Conseyo del Islla decidío que nun iba recibir máis Viaxes se nun iban os cento noventa y seis, catorce de cada llar. Y se nun vais buscallo vosoutros, iremos nosoutros, os emigraos, buscar a os nosos ermaos, esos qu'abandonastis. Porque se nun respetáis os llazos nos Llares da terra, ¿de qué vale respetallos col del mar?

Sentíronse voces replicando que foran ellos os que nun acudiran. Outras falando de viaxes llargos y sin rumbo seguro. Inda outras de llazos á terra, al valle, qu'era unde tían que tar os Llares que participasen nel Viaxe, y qu'irse del valle fora renunciar al Ermandá dos Llares.

Catorce Llares fostes sempre, desque se guarda memoria, y os catorce mandaron xente al Islla. Nunca se falóu de Valle nin de únde vivían os qu'iban. Tampouco importóu nunca subir á llareira primeira pra estos encontros y sempre s'avisóu a os Llares pra que vesen. Fai cinco vidas a Llareira del Salgueiro quedóu arrasada pol río y trasladárase el Llar monte arriba y hasta alló foron chamallos pra que parcipasen nel Viaxe. El Llar del Acebro foise costa arriba y naide intentóu buscallos pr'avisallos del Viaxe. Al último que veron, fora casualidá que chegaran, porque calcularan ellos cóndo tía que ser, y naide s'esmoléu en avisar sequera se chegaron ou quedaran pol camín. ¿Ou nun foi así? —naide falóu, así que siguíu el Mandao: —Xuntai el Conseyo y que dicida. Se nun vais buscalla, vámonos. Volvemos á Llareira da Xungueira y buscarémoslos nosoutros. Espero a vosa resposta.

Nunca un mandao del Islla fora tan duro pedindo compromisos al Conseyo nin amenazando con romper os llazos cos Llares da terra, peró todos sabían que tía razón nas súas acusacióis. Muitas discusióis houbera naquel tempo desd'el último viaxe al que veran os del Llar del Acebro, peró nun se chegara a nayundes y todo quedara en esmolerse, sin que naide fixese por encontrallo y manter os llazos, inda que muitos pensasen qu'eso era el qu'había que fer. Peró fora pasando el tempo sin que naide tomase a dicisión, solos ou col Conseyo.

Úa vez qu'el Conseyo dos Llares tomóu a dicisión d'ir buscar á Llareira del Acebro y comunicóuyo ás delegacióis dos Llares, xa nun había máis voltas que darye, inda que fose con dúas vidas d'atraso. Antias da seguente llúa nova tía que tar disposto el viaxe pra buscar a Llareira y pra eso había qu'escoyer á xente qu'iba ir, preparar provisióis y equipos pral viaxe y, sobre todo, buscar toda el información que tuvesen sobre el sito unde taba asentao el Llar.

Darna, a llaria que dera el último puxón al Conseyo, puxera a andar á xente, repartindo os llabores d'organizar a Búsqueda, como xa ye chamaban al viaxe pra encontrar a Llareira del Acebro. Nun quería que fose un grupo mui grande, peró necesitaban xente con salú y saberes de muitos tipos, cousas que nun se daban sempre xuntos.

Iban siguir a ruta qu'usaran os últimos que veran, hasta unde podesen, porque, como víu na máis consultar os archivos das reunióis del Viaxe aquel, nun taba mui detallada; na máis eran comentarios de cousas chocantes ou das que yes pasaran nel camín: ún chorro, un aldea con outros usos, un paso pelligroso... Sabían por outras informacióis qu'eran terras case sin xente y, se tan llonxe tuveran qu'ir pra encontrar unde vivir, nun debían ser mui búas nin axudar muito al que tuvese de depender d'ellas. Y tían que cruzar montes y ríos pra chegar á Llareira.

Sendo positiva, Darna quería pensar qu'igual foran tan al Este porque quixeran encontrar un sito sequera parecido al Valle del que s'iban. Peró nun podía fiarse d'un idea tan simple, sabendo qu'el Llar viaxaba con nenos y veyos, xente que nacía y xente que morría, y tían que siguir viaxando. Nesas condicióis cualquer sito axeitao podía ser bon pra aposentar y seguro qu'algún había entre el Valle das Llareiras y el del Acebro.

Nun iba saber porqué chegaran tan llonxe hasta que recorrese el mismo camín qu'ellos recorreran buscando unde asentarse, inda que fose siguindo a ruta dos últimos emigraos y non el pellegrinaxe del Llar.

A Búsqueda iba ser algo máis que viaxar hasta a Llareira del Acebro pra invitallos a participar nel Viaxe d'esa vida. Iba buscar tamén motivos qu'esplicasen as ausencias y el silencio das últimas vidas, que tal parecía qu'el Llar quixera esqueicer a os ermaos, inda que tampouco estos fixeran miga por relacionarse col outro.

El edificio unde taban os archivos dos Llares era úa casúa de pedra y pizarra unde cada llar tía úa sala enorme chía de documentos clasificaos por anos y guardao con todo el cuidao, a salvo de queimas, humedades y bichos, por un equipo de xente capaz de moverse entre aquellos caxóis coa seguridá del toupo na toupieira. Había, ademáis, úa sala especial unde se guardaban os rexistros de todas as reunióis de cada ún dos viaxes, desde el primeiro d'un peteiro de xente con ganas de ver mundo qu'encontróu por casualidá un sito unde vivir d'outro xeito y volveron buscar a outros con ganas de cambio pra que fosen con ellos ocupar aquella islla sin xente.

A maciza porta de carbayo forrada con planchas de ferro abríase a un pasiyo pegao á fachada, pintada por dentro con un mapa enorme del Valle das Llareiras y catorce portas na parede de dentro. A primeira das porta era a del Llar da Xungueira y el última, a del fondo del llargo corredor, era a del Texo, na que taba el archivo, el claro da Llareira primeira y a sede del Conseyo dos Llares. Entre úa y el outra, siguindo el mapa da parede, abríanse as portas del resto dos llares según s'encontraban nel valle al remontar el río. A sétima era a del Llar del Acebro, unde taba antias de deixar el sito pra que puidesen medrar máis as llareiras del Castaño y del Salgueiro.

Abríuse a porta sin fer miga de ruido, deixando paso a úas sala chía de filas de estantes entre as qu'asomóu al punto un home:

Acompáñeme aquí. Ei tan os mapas máis detallaos que vei encontrar da ruta hasta a llareira del Acebro y aquí ten as copias. Peró nun van valir de muito: son demasiao simples, apuntes das delegacióis que foron vindo. Vei ter qu'ir al rexistro das Reunióis buscar detalles que cuntasen. Aquí nun hai máis que llistas de nomes y familias.

Salíu Darna coas copias camín da sala das Reunióis qu'ocupaba todo el segundo piso y unde xa la esperaba el encargao coas copias dos relatos que falaban del Llar del Acebro desque deixaran el Valle. Úa vez decidido fer el viaxe, a maquinaria del conseyo puxérase a furrular y nel mismo día Darna tía a súa disposición xente y documentos pra preparar a búsqueda.

Nun ben salira da Casúa da Memoria camín da casa qu'ocupaba col resto da delegración del sou Llar pra poñerse a estudiar os documentos y xuntar todos contos detayes puidese sacar d'ellos pral viaxe, condo ye cortóu el paso el Mandao, interesándose pol llabor que y'encomendaran.

Queremos salir coa llúa nova y nun sabemos inda nada da ruta que temos que fer. Aquí llevo copias de toda el información qu'hai del viaxe del Llar pra preparar el miyor que poda un mapa das terras que vamos ter que cruzar. Condo acabe presentaréilo na reunión. Con permiso...

A llaria esquivóu al home y botóu a andar pr'hacia casa:

Conozo os mapas y dibuxo abondo ben. —Viróuse Darna pra mirallo de frente, esperando que s'esplicase. —Y penso pedir plaza nel viaxe, así qu'igual é búa idea que vaya aféndome á ruta desde el principio.

Se ten interés en ir, naide ye vei quitar, peró será un máis y, como tal, pode empezar por axudar a fer a ruta. Veña comigo. —Nun iba discutir con él se ye parecía ben ou non que quixese ir y, sendo quen era, se quería ir, iba ir. Ademáis, ben iba virye cualquer axuda, inda que case prefería un axudante col que tuvese confianza pra repartir el llabor.

Chegaron á casa del Carbayo, unde xa había úa sala preparada pral trabayo: úa mesa llarga con material pra escribir y úa pizarra grande ocupando el mitá d'úa parede y el outra mitá cuberta de soportes pra colgar planos, as copias que tría Darna. A súa axundanta esperábala, acabando de colocar as cousas como máis cómodo ye parecía qu'iban tellas pra trabayar, y quedóuse mirando pral home que vía coa llaria. Pollos avíos soubo que era el Mandao, peró inda esperóu el saludo formal pra falar.

Este é.... —Darna miróu al home, acordándose nese momento de que nun sabía cómo se chamaba.

Brado.

El Mandao del Islla. Axudaranos a fer os mapas y vei vir na Búsqueda. Ésta é Ricana, a mía axudanta —y sin máis presentacióis, siguíu: —Estas son as copias de todos os documentos qu'hai sobre a ruta del Acebro. Hai algún mapa, peró mui incompleto. Inda así, pode servirnos de guía pra ir enchéndolo cos datos qu'encontremos.

Entre os tres estenderon, primeiro nel pico da mesa y despós nos soportes, pra tellos á vista, os cinco mapas que vían entre os documentos. Condo el Encargao da Sala del Acebro dixera que nun eran mui detallaos, fora mui otimista. Os cinco eran versióis máis ou menos grandes del mismo y a ruta que dibuxaba cruzaba seis ríos y dous pasos de montaña, baxaba á costa tres veces y señalaba cuatro pueblos distintos hasta chegar al valle nel que aposentaran, máis cerca del mar del que taba a Llareira del Acebro del valle.

Encontraron seis ríos antias de chegar al valle novo. ¿Por qué nun pararon n'algún dos valles que cruzaran antias? Nun marcaron barrancos nin outros pueblos... —comentóu Ricana, mirando con curiosidá os mapas.

Hai outros motivos pra nun parar nun sito que nun tein porqué aparecer nos mapas... —respondéu el Mandao.

Empecemos cos documentos. El que tá señalao xa lo temos claro, agora temos que buscar detayes que nos axuden a completar os mapas. —Al son que falaba, Darna iba separando os documentos en dous montóis por cada úa das seis vidas das que tían datos: un prás Reunióis y otros prás memorias da Sala. —Haberá máis novas na primeira vida despós da marcha: era novedá y ben sei que tían muitas cousas que cuntar. Miyor será sentar y empezar a ller —indicóu, dando exemplo.

Cada ún coyéu un pliego del montón das memorias da primeira vida y empezóu a ller.

Esto cunta cómo é el sito unde viven, el valle y el aldea que tan costruindo, inda empezando —comentóu Ricana pasando foyas del documento que coyera.

Y esto a relación dos que chegaron —dixo a modo de resposta Darna, zarrando el sou.

Toma: vei llendo en alto. Ricana, ven apuntando comigo nel mapa... Neste. —Escoyéu el máis grande el Mandao; despós de darye el documento á llaria.

Peró aquello tampouco era a crónica del viaxe, senon un relato da ruta que fixeran y que vía a ser, máis ou menos, el que recoyía el mapa, inda que coa llectura de Darna llograron señalar algún barranco importante y un monte zarrao que cortaba el paso de norte a sur y que yes fixera baxar á costa pra poder cruzar; el seguinte ostáculo qu'encontraran sortiáranlo subindo ás montañas y pouco máis puideron sacar d'aquello.

Úa vez marcaos nel mapa os novos detalles, tuveron úa visión un pouco máis clara del camín que siguira el Llar del Acebro buscando únde vivir. Hasta podían chegar a imaxinar as dificultades que tuveran pra dicidir cuál podía ser el miyor camín pra seguir a búsqueda d'un valle apropiao. Siguiran úa ruta llarga que dicía ben ás claras que nun era fruto d'un plan, senon el resultao del pellegrinaxe sin rumbo fixo: subía montes y volvía baxallos condo a pouca distancia tía qu'haber un paso ou un valle, cruzaban río por sitos difíciles condo, un pouco máis pra baxo ou pr'arriba, tía qu'haber un vado que puidesen pasar sin tanto dolo y despós deixaban el rumbo pral este, pra volver a él, sin razóis aparentes nin pra deixallo nin pra retomallo.

Cayéu a noite sin que yes sirvise todo el trabayo que fixeran pra encontrar úa ruta axeitada prá Búsqueda. Peró valíoyes pra entender un pouco miyor a dura proba que tuvo que supoñer el viaxe pra todo el Llar, fendo por nun esqueicer qu'aquel fora el pellegrinaxe de xente todas as edades y condicióis, porque naide quedara del Llar del Acebro nel Valle, y fora un viaxe sin máis rumbo qu'el este y sin máis meta qu'un sito pra vivir; un sito que tuveron que buscar a cegas, como fixeran a ruta, sabendo condo saliran peró non cóndo iban chegar, nin cóntos, nin cómo.

Saliron da sala deixando el trabayo tal como lo tían pra ir ciar na misma casa. Sentáronse núa mesa apartada del resto y comeron el que yes botaron sin cruzar úa palabra, zarrao cada ún nas súas ideas, rumiando coa comida el qu'acababan d'aprender, pensando se el viaxe qu'iban fer dentro de pouco iba compararse col que fixera el Llar. Por ben que llograsen dibuxar a ruta, iban ter que recorrer el camín. Y tampouco ellos sabían qué iban encontrar al final del viaxe, por qué nun chegara naide del Llar a os últimos encontros. Ningún dos tres s'atrevía a pensar qué puidera pasar pra romper así a tradición, sin avisos, chegando a temer que yes tocase a ellos, a os catorce qu'iban ir na busca del Llar, saber qué fora dos ermaos, dos últimos viaxeiron que veran al encontro dúas vidas antias y del resto del Llar del Acebro.

Vou ir buscar algún documento pra ller y'ir adelantado trabayo pra mañá —anuncióu el Mandao, erguéndose da mesa, dando por acabada a cía.

Tamén eu pensaba fello...






Brillaba a mañá coa lluz sin calor dos día d'inverno condo saliron camín da sede del Conseyo cos mapas y os resúmenes dos documentos.

Paróuse Darna nas escaleiras, saboriando el frío aire del río y el azul llimpo d'un cielo sin nubes, sintindo como se ye descargaban os pulmóis del aire viciao da casa unde pasaran os últimos cuatro días: aire chen del polvo invisible dos papeles, das pizarras, dos carbois y da lleña queimada nas chiminías flotando na sala unde trabayaran, aire chén tamén das historias de frío, medo y pelligros dos viaxes que tuveran llendo, agoiros del qu'iban fer dentro de pouco.

Botóu a andar a llaria, apurando el paso pra coyer á súa axudante y al Mandao, que xa cruzaban a plaza, chegando á casa del Conseyo unde taban esperándolos os outros responsables da Búsqueda pra conocer al fin a ruta qu'iba siguir. Xuntáronse delante da porta taraceada das catorce maderas das llareiras y tomaron alento antias de puxalla y entrar nel claro pasiyo que iba llevallos á sala unde xa los esperaban:

Axina acabastis a tarea. Espero que con bús resultaos... —recibíulos a voz tranquila a llaria máis veya.

Salú, Lacui. Resultaos temos, falta dicidir se son bús ou non... —Entregóuye Darna ún dos mapas: —Llargo é el camín máis corto y nun vei ser seguro hasta que cheguemos a unde nun sabemos cómo van recibirnos.

Miyor iba ser trabayar máis días y completar a ruta, peró xa nun hai máis datos que consultar...

¡Qué el valor dos viaxeiros encha os furaos del mapa! —deseóu Lacui, volvendo el mapa al otra Llaria. —Ei tán os elexidos pral viaxe. Con Brado, el Mandao, iredes catorce. Fede por volver el doble y a llaria del Acebro.

Quedáronse todos sin moverse mentras a veya salía da sala con pasos cansaos y, al tempo, llixeiros, que falaban d'un enerxía escondida mui dentro d'aquel corpo flaco y encoyido. A presencia de Lacui fía sentir qu'algo mui veyo taba alredor d'ella y qu'era esa forza a que la mantía viva y desperta. Era el enerxía da llaria multiplicada pollos anos que vivira y, se cualquer llaria impoñía respeto y forza, Lacui era esa forza viva.

Arrimóuse Ricana á mesa disposta y deixóu nel pico os papeles que llevaba, salindo sin fer ruido polla porta polla qu'entraran. Solos os catorce qu'iban fer a Búsqueda, foron presentándose: Malio, da llareira del Salgueiro, rastreador y encargao dos víveres, Tana, da llareira del Castaño, sabedora de rumbos, Xilma, da llareira da Noceira, Igulme,da del Binteiro, Deurdo, da del Xungueira, Áscer, del Humeiro, Indela, da Bidureira, Lerca, da del Pesqueiro, Nesdar, da del Teixo, Calban, da del Lloureiro, Tusgo, da del Abruñeiro y Beal, da del Avellaneiro; xunto a Darna y el Mandao formaban el grupo qu'iban fer el viaxe. Mui distintos eran os presentes en anos y caracteres y, mirando el grupo, disimulóu un suspiro Darna al tempo que pensaba nas dificultades ás qu'iban ter que fer frente, na máis pra poder fer el camín en paz entre ellos.

Algús dos buscadores xa se conocían y a llaria sabía quén era cada ún y por qué taba entre os escoyidos. Peró tamén ye dixeran que non todos se llevaban ben, inda que prometeran nun chocar mentras durase el viaxe. Y, nel medio d'ellos, el Mandao, aquel Brado que tanto podía ser un axuda como un estorbo tratándose d'un viaxe d'aquel xeito.

Xa desde aquel encontro primeiro, foron xuntándose os buscadores en grupíos y, condo saliron camín das cuadras, reparóu Darna nos dous peteiros qu'empezaba a deixar distancia entre ellos y el grupo máis grande nel qu'iba ella. Tres dos máis novos iban adelantándose y xa falaban entre ellos como se fosen conocidos de toda a vida, inda que, sabíalo ella, acabasen de presentarse; y por detrás os dous máis veyos iban racaniando, sin apurarse miga.

Al chegar xunto a os caballos, xa os máis novos taban comentando os que yes parecían miyores, con máis brío, inda que todas as monturas escoyidas tuvesen as mismas trazas. Esperóu a llaria a que desen chegao Malio y Xilma pra falarye al grupo:

Aquí temos as caballerías. Todos sabemos andar a caballo y nun aproveitar os animales, mentras el viaxe nos deixe, iba ser un desperdicio de tempo. Cada llareira mandóu dúas monturas pra escoyer. Podedes ir mirando y decidindo.

Según acabóu de falar, arrimóuse a úa egua torda de media altura que la saludóu sacudindo as crines y enfocicándola con tento hasta qu'ella empezóu a restregarye el focico coa mao.

¿É túa? —perguntóuye el Mandao desde el pesebre d'enfrente, unde revisaba os cascos d'un caballo mouro máis grande qu'el resto.

É Merba, úa das mías eguas. Y ese é Corvo, tamén da mía llareira. Creu que él xa t'escoyéu. Se non, nun ibas tar ta cerca... —Ríu a villana despós de dous días de preocupacióis y trabayo de máis.

¿Nomes de páxaros pra caballos? —Sorprendéuse Brado. —Si, gústame este Corvo. ¿Poderéi llevallo eu?

Pásalo pr'aquellos pesebres balleiros. Así saberemos que xa tá escoyido por algún buscador. —Coa misma, soltóu ella a Merba y llevóula pra unde dicía.

Cría qu'os del Islla nun montaban máis qu'en botes... —comentóu bullón Tusgo desde outro pesebre.

Entre bromas, foron xuntando nos pesebres apartaos os catorce caballos que necesitaban y volveron á Casa dos Llares.

Conocida a ruta hasta unde podían conocella, revisaos os abastos y todo el que tían que llevar y escoyidos os caballos, deron un repaso rápido ás indicacióis pral día seguinte y separáronse os buscadores pra pasar a noite cada ún pol sou llao, qu'abondas iban ter que pasar xuntos na Búsqueda; y malo se nun eran muitas. Tamén iba ser el última que pasasen cos sous; y núa cama; y debaxo de texao; y despós d'úa cía servida en mesa y con comida feita con tempo; y muitas outras cousas qu'iba botar de falta nel llargo viaxe qu'iban empezar al día seguinte. Ben sabía cada ún dos catorce qu'esa noite nun iba haber sono capaz de durmillos y feryes descansar, peró ningún iba deixar d'intentallo y retiráronse todos axina das cías das casas, inda que muitos dos que iban quedar tuvesen gana de festa a costa da despedida dos buscadores.

Pasóu a noite en blanco pra case todos os catorce y erguéronse coas primeiras lluces del ameicerín. Inda nun era día de todo condo os catorce y un peteirín de xente medio durmida y aterecida polla brisa da mañá taban delante das cuadras.

Bon viaxe y miyor volta, viaxeiros. Volvede todos y trede novas dos ermaos que perdemos. Ide y volvede en paz —as palabras de Lauci resonaban nel silencio del valles, desféndose nel aire frío da mañá col alento da llaria.

Montaron os buscadores y botaron a andar polla senda que tantos anos antias tomara el Llar del Acebro. Os que saliran despedillos quedaron allí hasta qu'el último caballo desaparecéu nel monte entre a bruma y os árboles.

Conforme foi féndose día y el sol d'inverno empezóu a allumar por entre as nubes de cerzo, el grupo foi animándose y volveron a formase os grupíos del víspora pra falar entre ellos. A novedá del viaxe que taban empezando axudaba a esqueicer as preocupacióis que tría con él.

Na primeira xornada nun iban deixar inda el Valle, subindo pra hacia os montes, a ún dos pasos que cruzaban a Serra da Vaqueiriza, por camíos que cruzaban aldeas y eiros, unde a xente paraba de trabayar pra botar ún oyada á comitiva y mandaryes búa búsqueda y feliz volta. Según iban chegando á falda dos montes, abundaban máis os praos y n'ellos víase ganao que miraba pra ellos sin interés ningún. Pararon tomar algo de xanta cerca d'úa vaqueiriza unde ús ganadeiros pasaban el inverno.

Mentras os caballos pacían sin irse mui llonxe, os buscadores espurríanse al sol, embitiyaos da mañá montando, pouco afeitos a mayoría a andar a caballo máis que pra rutas cortas.

Nun empecedes a queixar xa. Veréis condo querades erguervos mañá —ríu Lerca, esperta en caballos y avezada a montar: —Peró condo llevemos tres ou cuatro días xa nun vei dolervos nada... Si me fedes caso, claro: tedes que fervos ún coa montura.

Na cabalgada da mañá fora vendo cómo montaba cada ún pra poder diciryes el que tían que enmendar pra qu'el viaxe nun chegase a férseyes acabador. Xa podera ver qué clas de xinete iba ser cada ún al vellos entre os caballos pra escoyer: a quén, como a ella, prestábaye polla vida montar, quen yes tía medo, quén prefería pasiar y quén galopar, ou quén aprendera a montar por obligación y nunca volvera fello.

Mentras fía memoria dos xeitos de cada xinete y montura iba buscándolos por el grupo esfaragayao alredor da vaqueiriza: nun vía a Malio por nayundes y encontróu a Darna sola nel alto del prao unde pacían os caballos. A llaria del Carbayo disfrutaba montando, os sous caballos conocíanla coa confianza en quen bota muitas horas con ellos y Lerca apreciaba a os que ye tían llei ás caballerías. Botóu a andar pra hacia ella, inda sin ter nada muito qué decirye.

Darna víula achegarse y baxóu escontra súa:

Inda queda muita subida pra chegar al aveiro del paso, peró nun será ben cansar muito ás bestas. Deixarémoslos pacer un pouco máis. Ademáis, Malio inda nun volvéu de tratar cos vaqueiros.

Lerca miróula buscando algúa seña de qu'esperaba sentir súa opinión y Darna ríuse pra ella de medio llao:

Mentras nun cate demasiada lleite fermentada.

Darna volvéu mirar el grupo esfaragayao pol prao:

Nun creu que s'atreva tan axina a mostrar as zunas. Inda nun nos conoce muito y nun sabe qué podemos fer se lo vemos chen.

Ese é el problema con él: é mui difícil vello, inda que té.

Nun sabía qu'era ademáis actor. —Sacudíu a cabeza a llaria, quitándoye importacia al apego á bebida del rastreador: —Axina nun vei encontrar únde abastecerse, por muitos frascos qu'escondese entre os víveres.

Lerca nun ye quitara os oyos del pico a Darna y reconocéu que nun era ese un asunto que parecese esmolella, pero nun tía valor a perguntar.

Vei ser pior ver cómo ye vei condo xa un teña a ración diaria. Si téndola é así de rozmón y malencarao, vei acabar malmetendo todo el grupo —queixóu al fin a llaria.

¡A ver se é ese el pior dos problemas! —pidíu en voz alta el amazona.

Miróula Darna querendo ter esa esperanza, peró ben segura de que nun iba ser así.

Salíu al fin Malio del abrigo pegao á cuadra, seguido de dous homes llevando ús paquetes, y todo el grupo púxose en pé: ús foron a pollos caballos, outros coyeron os paquetes de queixo y el resto ocupóuse en recolocar os equipaxes pra repartir el peso y recoyello todo, mentras Lerca revisaba úa por úa cada montura pra botar a andar outra vez.

sábado, 31 de octubre de 2020

A noite dás Ánimas.

"Andai de día, qu'a noite é mía" síntese, según dicen os contos veyos, máis qu'outras noites, esta, víspora de todos os santos, y dicen qu'é porque as ánimas da Santa Compaña andan buscando purgar as últimas faltas pra poder contarse entre os santos ou porque na vida deixaron algo por fer y esta noite tan abertos os camíos que van d'un mundo al outro. Y n'aquellos tempos de pouca lluz y muita fame os nenos fían llamparías de sal y aceite pr'allumar el camín dos mortos y espantar, al tempo, os medos d'andar por fora esa noite, condo oscurece tan cedo que nun hai tempo pr'acabar os llabores col día.





martes, 13 de octubre de 2020

Os ovos (Mina 3)

 Acabando de xantar sin cruzar úa palabra, como sempre, de súpeto a madre erguéu os oyos del prato:

Acaba axina que téis qu'ir llevar media ducia d'ovos al comercio.

¿Qué teño que trer por ellos? —quixo saber a nena, xa que nun iba ter outra qu'ir.

Nada. Vas pagar úa deuda. Que nun se ch'ocurra coyer nada, que nun hai pra caprichos.

Metéu na boca el último corteyo de pan que ye quedaba y erguéuse col prato y el vaso nas maos camín da pila de fregar.

Déixalo ei y veite xa. Que nun quero que te vexa todo el puenlo fendo el mandao.

Vestíu a chaqueta nel pasiyo y volvéu á cocía coyer el saqueto de tela unde súa madre preparara os ovos. Erguéu a bolsa con tento, deixando qu'os ovos fosen coyendo el sou sito sin golpes, y xa salía condo saltóu Berto del escano, detrás d'ella:

Vou contigo, Mina. ¿Déixasme llevar os ovos?

Tú senta ei y acaba de xantar — respondéu súa madre, coyéndolo del brazo pra que nun escapase. —Y tú, apura y nun mandes toda a tarde nel viaxe.

Foise a nena, sentindo detrás as voces del ermáo chamando nella y á madre berrándoye pra que callase y acabase de xantar.

Al salir na porta, el brillo del sol fíxoye apestañiar pr'aferse á claridá del mediodía, salindo da pouca lluz del pasiyo de portas zarradas y sin ventás da casa. Pensóu en volver dentro pra coyer el sombreiro de paya, peró cambióu d'acordo axina: inda Berto nun acougara y úas nubes mouras anunciaban que pouco iba durar aquel sol que, máis que calecer el aire, parecía que lo fía pesado.

Hai torbón —dixo pra sí —: A ver se me da tempo de volver antias que descargue.

Fixo el camín agayosa, mirando de nun esbatuxar muito el saqueto y chegaron sanos os ovos á tenda. A aquella hora nun había naide nos vinos y tuvo qu'esperar a que salira Mercedes, llimpando a boca, inda marmiando, cúa punta del mandil.

Búas. Mándame mía madre trerye estos ovos.

Miróula a muyer de medio llao mentras coyía el saqueto, sacando os ovos de ún en ún, poñéndolos na cesta cos outros que tía pra vender:

Parecen bús. Y serán frescos —dixo, máis que perguntóu, sacudindo úa cerca d'un oreya —. Tá ben. Diye qu'inda ye fallat outra media pra saldar a deuda y que mira de nun tardar tanto en mandarma, que llougo vei quer que ye fíe outro capricho y'inda nun pagóu este.

Dixo que si Mina, sacudindo a cabeza, nun querendo supoñer por qué capricho taban pasando sin comer ovos na casa, y xa reculaba prá porta recoyendo el saqueto balleiros condo a tendeira cambióu de cara pra perguntarye:

¿Qués un vasín d'augua, nena? Parez que fai calor y'inda teis el camín de volta.

Pos, se fai el favor, agradézoyo. Inda que nun sei se acabará chovendo: hai muito torbón.

Hai, nía. —Apurríoye un tanquín chen —. Bebe aspacio que tá mui fría. É del pozo que temos nel sótano y sale xelada todo el ano...

Agradecéuye el atención y despedíase Mina condo Mercedes volvéu chamalla:

Toma úa mazá pral camín.

Non, gracias. —Quixo escusarse a nena.

Tómala, nena, xa verás que búa tá inda pral tempo nel que tamos.

Volvéu dar as gracias y probóula delante da muyer pra que nun pensase que ya despreciaba:

É verdá que tán ben búa. Muitas gracias.

Qué ch'aproveite, nía. Da gusto úa nena tan educada —foi dicindo mentras volvía meterse pra detrás, unde tían a cocía.

Salíu Mina saboriando a mazá, pensando qu'igual se guardaba as pepitas y las poñía en terra, nus aníos igual tían mazás como aquella na casa. Iba pensando en qué cacharro podía semallas pra que nacesen y únde poñer despós os arbolíos, que nun yos pacese el burro nin estorbasen a súa madre. Nun era a primeira vez que fía tal cousa y xa tía dúas cereixeiras, un peladiyeiro y algún pesqueiro, estos gracias a tirar sempre as gouñas dos que ye daban nel mismo sito, que despós xa nacían al sou aire sin ter que mirar pra ellos.

Xa ye pesaban nos pés el camín y el aire sourión y fora acortiando el paso, perdido el agayo, mentras comía a mazá y agora nun encontraba gana de andar axina de volta á casa, condo úa gota gorda y fría foi cayerye na mitá da cabeza. Erguéu os oyos y case s'asombróu de ver as nubes mouras que xa tapaban todo el cielo.

Detrás das primeiras gotas sentíuse el retumbar d'un trono, llonxe y llargo, y axina outro máis cerca, al tempo que s'abrían as nubes y empezaba a chover con gana.

Pillábala el torbón sin casa cerca unde estiarse, na máis a bolera veya cos sous arbolóis un pouco máis pr'alante. Botóu úa carreiría hasta ellos, sabendo ben que meterse debaxo das foyas era moyarse dúas veces, peró pensando tamén, que, sendo tantos, xuntos, altos y tupidos de foyas, algo quitaríanye el augua que, sendo como era de torbón, muita nun había de ser y, sendo lloureiros a mayoría, tampouco iba cayer un rayo nellos, inda sin ser benditos.

Buscóu un sito entre as canas baxas del máis grande y acocoróuse envolvéndose na chaqueta y, nun soubo cómo, debéu quedar durmida sentindo el pingolexar del augua entre as foyas. Úa voz suavía foi despertándola, pensando primeiro que taba na casa y era súa madre, recuperando veyos recordos de condo era pequena y ella tía humor y gana de ferye micos; al pouco acordóuse del recado dos ovos, del torbón y da bolera y abríu os oyos de golpe al notar alredor d'ella algo que la tapaba, suave y calente.

Hola, nía. ¿Despertache? Inda nun paróu de chover —díxoye a voz que la tuvera aneneirando entre sonos, al tempo qu'úa mao abría el mantón que l'atotaba.

El vano entre as canas pol que se meteran pra estiarse del augua colaba un pouco de claridá que ye deixóu ver á muyer qu'así mirara por ella. Inda sentada, víase qu'era alta y tía na cara un algo que se ye fía familiar, tando segura como taba de que nun la conocía.

Axina cayéu en quén podía ser y nun soubo callar, inda medio durmida:

¿É usté a madre de Linda?

Soi. Y tú, Mina, ¿verdá?

Dixo que si coa cabeza a nena, salindo del nío calente que ye fixera a muyer pra que durmise tranquila cun pano grande como un mantón:

Nun te movas tanto, que vas coyer frío y faismo sentir a mín tamén. —Acocoróula otra vez, véndola tembrar. —Pouca foi el augua que te moyóu, peró abonda pra detemplarche el corpo. Nun vei tardar muito en albeicer pra que podamos siguir camín.

Foran aféndoseye os oyos al escasa lluz a Mina y xa podía ver máis claro a súa compañeira, sentada como un indio das ilustracióis del enciclopedia del escola y cun feixe de foyas nel alda da saya, qu'iba escoyendo y fendo mañucíos que guardaba nun saqueto de tela. Axina reconocéu as foyas novas de lloureiro, case máis pol olor que polla forma.

Miróu alredor a nena, parecéndoye máis grande el vano unde taban que unde se metera ella y miróu á muyer sin atreverse a perguntarye.

Quedáraste nel entrada y axina iba empezar a choverche por riba —esplicóu, sin deixar de xuntar foyas: —Eu xa taba aquí, peró nun che dixen nada por nun asustarte. Al ver qu'adormecías, atotéite comigo pra terte calentía y seca. ¿Túa madre nun usa lloureiro na cocía? —perguntóu, vendo qu'a nena nun quitaba os oyos das súas maos.

Creu que non. Bota al fougo algúa foya del bendito por Ramos condo hai tronada, peró nunca la vin botaryo al pote nin a outra cousa —respondéu Mina.

¿Nin condo fríe pescado? ¿Nin ás fabas? —Negóu a nena. —Pos quédayes mui ben, además de ser bon pra fer as dixestióis. Eu veño a él aquí condo teño vagar: gústame el sito y estos arbolóis tan grandes. Xunto as foyas, como me ver fer agora y póñolas a secar pra tellas a mao sempre. Tamés valen en verde, peró hau que tello cerca y xa viche qu'unde vivimos nun hai lloureiros. —Callóu un bocadín, mirándola con intención y añadíu: —Así nun vei naide buscar ramos pra bendicir y déixannos vivir en paz.

Entendéu Mina qu'aquello era outra xeito de recordarye que nun tía que falar d'ellas a naide.

Érguete y vei salindo, que xa nun chove y podes aproveitar el albencia pra chegar a casa sin moyarte, se te apuras algo. Eu inda teño pra un pedacín aquí. Xa ye diréi a mía fiya que te vin. Nun sabes a gana que tén de verte.

Dígaye qu'ei ir veya un día d'estos, se usté me deixa, que mía madre empeza coas llaborías pra os vecíos y lleva al pequeno con ella pr'aforrarye a xanta ou a merenda y eu llougo acabo el escola.

Fai como queras, peró acórdate de que naide ten que saber que vas vella.

Salíu Mina al sol picón que volvía brillar entre as nubes y case botóu a correr prá casa, sin saber cónto tempo durmira, téndoye medo á madre se ye parecía que tardara muito. Axina tuvo a nena que acortiar el paso pra nun meter os pes nas poceiras que, úa con outra, cruzaban el camín, xuntándose a cachos, hasta arroyar condo había un pouco de costa pr'abaxo.

Con todas y esas, inda chegóu a casa sin muita moyadura y antias que se esvaciase el augua outra vez. Llimpóu os pes al pe da porta, fendo por acordarse d'unde deixara as zapatiyas pra nun quedarse coas alpargatas moyadas el resto da tarde, nun fose garrar un catarro dos que dicían que nun s'iban en todo el ano por ser de torbón.

Al fin chegache. —Foi el saludo da madre desde a cocía, condo xa Mina taba metendo os pes nas zapatiyas que, por contra coas alpargatas, parecíanye hasta máis calentías del qu'eran, tanto como taban gastadas xa de todo el inverno. —¿Únde t'estiache? ¿Ou inda nun saliras de volta condo cayéu a torbuada?

Pensóu un bocadín antias de responderye, botando contas se ye dicía qu'esperara na tenda a qu'escampase ou ye cuntaba que s'estiara na bolera por se nun colaba que ye dera tempo a chegar desde que parara de chover. Al fin, pensando qu'era torbón y ás veces chovía máis ou menos según pra unde arrimase a nube, decidíu darye a razón y deixar que pensase qu'igual chovera máis ei que pol camín que trouxera ella.

Esperéi nel comercio a que pasara a nube, que nun me deixóu Mercedes salir col torbón enriba —contestóu, entrando na cocía.

Miróula súa madre, erguendo os oyos del calceto que taba zurcindo:

Pos muito corriche pra chegar tan axina.

Fai un pedazo que paróu de chover. Igual aquí siguíu máis tempo. ¿Únde vei Berto? —Cambióu de tema Mina.

Xa sabes el medo que ye ten al torbón, mandéilo prá cama y debéu apigarzar. Sube despertallo que despós de noite nun sei qué vei fer...

Tardóu un pouco en dar col ermáo, enroscao nos pes da cama d'ella, debaxo de toda conta roupa puido xuntar, y un pouco máis en espabilallo. Coloradín de calor y de soño, baxóulo nel collo prá cocía, inda tapao cúa mantella pra que nun fose coyer frío:

Vei espabilando que temos que fer úa cousía... —díxoye quedo nel oreya, pra que nun la sentise a madre, ocupada en repasar a roupa que tía apartada pra ferye algún amaño.

Como se, inda medio durmido, el neno entendese el secreto, espurríuse quitando a mantella del pico y miróu al ermá cúa risa na boca, fendo por parecer desperto y menos acalorao:

Dame augua, Mina, y vamos ver se saliron coscos prás pitas.

Pon a chaqueta y as galochas se vas ir pra fora, que tás mui calentín da cama pra salir sin nada.

Nun protestóu el neno, máis interesao en ir col ermá, fer el que fose que se ye ocurrira, qu'en ter que cumplir el que ye dicía súa madre.

Mira. —Mostróuye Mina el corazón da mazá que guardara nel pano pra nun perder as pepitas: —Vamos poñellas en terra a ver se nacer os maceiros.

Ben sabía ella qu'al sou ermao as mazás era el única fruta polla que nun devecía, peró, na cabeza sempre interesada d'él, plantar maceiros podía valir pra que, habendo outra fruta, deixáranya pra él ou, tamén, se había abondas, pensaran en fer dulce con ellas, que así si que ye gustaban ben.

Coa disculpa de buscar coscos prás pitas, que tan a punto propuxera Berto, garraron un cesto y foron camín da casa da vecía coyento os qu'encontaban polla parede, peró col idea de mirar al pe del llimueiro se había algúa lata nova qu'aproveitar pra poñer as sementes da mazá.

martes, 8 de septiembre de 2020

 El Alameda

Bisbisa a brisa del río entre as foyas dos castañeiros: "tá esto mui callao", "nun ven naide", "¿esqueicéronse da festa?". Responde un arbolón: "mandade al moucho perguntarye á Santía, a ver se ella sabe el que pasa".
Enala el mouchín pra pousarse na ventanía da capiya: "Señora, ¿sabe usté porqué nun vein?". "Este ano nun vamos ter festas, non porque s'esqueiceran de nosoutros, senon porque nun poden xuntarse por ben dos veyos, dos máis malíos y de toda a xente que nun queren perder".
Volve el moucho á súa cana cuntaryes a todos as novas tristes que ye deron: "Decídeye al herba que nun s'aballe a encampizar, qu'este ano nun van danzarye enriba. Tampouco esperedes que vos regue outra cousa que nun sia el augua que chova ou a rosada das noites. Nun vamos ter competencia de músicas á que nosoutros femos, nin outros ritos qu'os que de natural temos".
Pasa el día sin humanos qu'alboroten el sito y as deidades del llugar pasan penas estrañas sin visitas que las estorben. Chega a noite sin máis lluces qu'a llúa medrando y as estrellas que asoman xunto a ella. 
Van pasando as horas nun silencio raro condo tocaba sentir voces, música, barullo propio de xente pasándolo ben y todas as criaturas sinten al sou xeito el ausencia da festa. Condo xa todas perderan el esperanza de recibir este ano a visita honradora dos humanos, asoman úas lluces nel camín que cruza el río, unde este año falta a ponte de ferro; voces de xente, pouca, peró xente que chega, el foye d'úa gaita enchéndose, el d'un acurdión abríndose,..., y, al fin, chégayes el son da música esperada pra que saiban que, sin tar nel sito na fecha marcada, hai xente que nun esqueice a tradición y promete ben alto que, condo este andacio pase, vei volver encherse el Alameda de xente con ganas de festa.


sábado, 25 de abril de 2020

Augua mansa Acabo.


Tal como dixera doña Cándida, pouco tardóu Virginia en tar como en casa naquella y pouco y’importóu que se fose don Benino al pouco de chegar. Foran pasando os días y entre as cartas que cada semana ye chegaban á nena nunca había ningúa da tía, nin carta nin outra cousa, y foi el propio don Benino quen ye mandóu novas d’ella al pouco de volver pra súa parroquia, xa como cura titular, retirao de vez el veyo, dicíndoye que despós del ataque de tollura que parecera darye al enterarse que se fora, y xa casada, y del que ye dera a don Gregorio, querendo matallos a ella y a quen fose sou home, que según él, ríranse d’él y eso nun iba deixallo así, volvéuse el veyo por unde vira y Malia a lo sou como se nunca Virginia houbese tao allí, nin esistise sequera. Tamén os Vázquez y’escribían perguntándoye se taba ben allí y os dous veyos mandábanye cada pouco cartas y paquetes, peró eran as cartas de sou ermao y Rosía as que máis ye siguían prestando y as del sou home, inda que nun chegara a saber cuál dos dous ermaos era. Y contestando tanta carta xa tía algún días abondo qué fer, condo se ye xuntaban varias sin responder; con eso, algo que cosía y as visitas y paseos que daba pasábanye os días sin case enterarse, condo nun se quedaba coa tía fendo algo na casa ou na máis falando con ella.
Salira aquel día fer úas visitas nel aldea y volvía sin presa pra casa coa criada máis nova, de volta de llavar nel ríu, condo y’estrañóu ver na corrada un coche zarrao que nun era el da casa. Xa taban xunto á porta condo salía escontra súa el criao, según yes dixo todo acelerao, andando de reculas outra vez pra dentro.
―Acaba de chegar sou home anuncióu, tamén acelerada, María, que salira del salón al sentir el barullo qu’armaba el criao.
Temblaba Virginia al poñer a mao nel picaporte pr’abrir a porta y entrar unde xa taba esperándola el resto da familia, peró nun tuvo tempo a empuxalla porque, según taba garrándolo, abríuse a porta y encontróuse entre os brazos d’un home, al que case nun tuvo nin tempo de reconocer, disculpándose por darye aquella sorpresa, sin anunciarye nel última carta cóndo iba chegar. Por riba del hombro vio as caras contentas de don Esteban y súa ermá y as de sous cuñaos, Felipe y Xuan.

viernes, 24 de abril de 2020

Augua mansa 10.


INDA NUN ameicera peró xa nel cielo nun se vía ningúa estrella y a llúa nun era máis qu’ún arín gris entre as brumas azules da noite féndose día condo el coche nel que viaxaban enfilóu el camín da villa.
―Bon viaxe despedíuse don Felipe al baxarse delante da casa del xuez da villa y el coche arrancóu col ruido dos cascos das mulas nas pedras da caleya valleira.
―Prometinche qu’ibas ir á boda de tou ermao y pr’alló vamos... como a nena nun dicía nada, seguíu dicindo el cura: El qu’agora teis que fer é divirtirte y nun esmolerte pol que vei pasar despós, que xa cho diréi condo chegue el momento.
―Nun m’esmole miga. Sei que usté vei fer el miyor pra min... contestóu Virginia.
―Eso espero, peró quero que saibas que túa tía nun pode ferche volver, qu’é lo máis importante de todo.
―Gracias acabóu a conversación a moza.
Deixaron detrás a villa y coyeron el camín pol que xa pasara Virginia condo la llevaban pra casa da tía, peró parecíaye agora outro, inda que cos mismos baches y el misma vista desde el coche, nel qu’agora nun ye daba el aire fresco da madrugada nin deixaba chegar ningúa canción que tarariase el cocheiro. Inda nun acabara d’asomar el sol, peró xa s’osmaba qu’iba ser un día de calor, conforme se desfían as brumas da rosada entre os árboles da veira del río por a que corría el camín. Se pegaba a cara a os cristales da porta y miraba pr’arriba, inda chegaba a ver cómo iba clariando el cielo entre os árboles y, a pouquíos, iba volvendo a ella a gana de vivir como se cada paso que daban as mulas, cada volta das rodas la devolvese á qu’era antias de subir pr’aquella casa, antias que morise sou padre y naide ye gobernaba a vida como quixera fer a tía Malia.
Al llao da nena, el cura llía nel breviario cun oyo nas lletras y outro nella, reparando nel cambio de cara qu’iba mostrando conforme iban máis llonxe da villa y da tía. Inda nun taba tranquilo de todo don Benino y ben sabía que nun iba tallo hasta qu’a nena soupese el que la esperaba despós da boda del ermao, sabendo que nun se parara a ller el papel que firmara, y, máis tranquilo inda, la deixase coa qu’iba ser súa familia. Peró miyor ye parecía esperar que disfrutase da festa y fose sou propio ermao quen ye dixese qué iba ser d’ella. A esas horas xa debían tar na casa buscando a nena y volvéndose tollos a tía y el home aquel que tan seguro taba xa de qu’iba ser súa.
Noutras circustancias, igual tamén él iba tar máis esmolido del que taba, peró, despós d’escribirye al sou tutor nel seminario buscando consello, nun tía xa dudas del que debía fer y hasta permitíase sentirse orgulloso del que taba fendo por axudar a aquella nenía. Igual tampouco nun taría tan tranquilo se nun conocese tan ben á mocía aquella, tan conforme col que ye dicían, inda sendo contra el sou gusto, que taba ben seguro qu’el que ye buscara nun iba disgustalla miga, nun sendo máis rebelde ou supoñendo qu’houbese daquén que y’enchese el oyo.
A media mañá entraron nel pueblo d’Antón y nun ye sorprendéu miga al cura encontrar na casa del ermao a medio pueblo esperando á nena, que se tiróu del coche sin esperar que parase nos brazos d’Antón y da que debía ser a criada da casa. Nunca tan contenta vira a Virginia don Benino como condo la tía sou ermao abrazada e inda pasóu un pedacín hasta qu’el mozo la soltóu y volvéuse pra saludallo a él.
―Gracias por trerma de volta, señor cura foi el qu’acertóu a dicir Antón.
Ben sabían os dous que pouco tempo iba tella con él, peró naquel momento eso nun importaba, sabendo que nunca as cousas podían irye pior que coa tía. El qu’importaba era que Virginia taba prá boda, tal como yes prometera, pra ser madría y el que tuvese que pasar despós, xa pasaría, que nada malo iba buscarye aquel cura despós d’axudarye a escapar da tía.
Fóronse os vecíos y quedaron solos os da casa con don Benino y Rosía, qu’en seguida amañóu d’irse col amiga al sou cuarto falar sin que naide las sentise, deixando xuntos al cura y Antón pra que tamén ellos falasen das cousas que yes importaban a os dous: Virginia y el qu’iba pasar con ella. Muitas cousas tían que contarse as dúas amigas que nun se podían dicir por carta y outras que se yes ocurrían al ter xa tan cerca a boda qu’iba fellas case ermás, mentras, embaxo, don Benino falábaye al mozo del qu’iba ter que dicirye a súa ermá condo chegase el hora de siguir viaxe. Inda tía medo Antón qu’a tía podese reclamar á nena xa que sou padre ye dera el tutela a ella y ei tuveron un bon pedazo de charla os dous homes hasta qu’el máis novo quedóu conforme y xa máis tranquilo por súa ermá, qu’al punto chegóu embaxo con Rosía, que xa s’iba, llevando el regalo que ye fixera a madría, ben envolto pra qu’el novio nun lo vise.
Col alba del vernes, xuntóuse a comitiva da boda nel cabildro del iglesia, un peteiro de vecíos, novos os máis d’ellos, qu’allargaron el empezo cantándoyes coplas a os novios y nun era el máis callada a madría, outra vez col bon humor que sempre ye conoceran nel pueblo peró que sorprendéu al cura que la trouxera. Desqu’el cura da parroquia los casóu, desandaron el camín hasta a casa del novio pra seguir coa celebración y a festa con acurdión y todo, que nun pra nada era casa forte nel pueblo.
Xa se fía noite y empezaban os mozos a cantaryes picardías a os novios condo don Benino avisóu a Antón, recordándoye el obligación que se comprometera a cumplir antes de retirarse coa que xa era súa muyer, y encontráronse os dous mirando prá moza que nese momento bailaba toda risueña cún dos vecíos, como nunca la vira el cura; aquello que taba vendo fixo pasar úa sombra pol pensamento del cura, como úa duda de se de verdá taba acertao el que taba fendo, peró antes que determinase perguntar algo, víu erguerse a Antón pra ir unde bailaba a parexa col disculpa de bailar con súa ermá.
Nun perdéu el sonrisa a nena y hasta quixo parecerye al cura que ye medraba máis al abrazalla Antón; desde unde taba sentao podía ver qu’el mozo iba falándoye, peró nun podía sentir el que dicía. Conforme daban voltas seguindo el baile, tan pronto víaseye a cara a ún como al outra y tanto interés poñía el bon del cura en llevar de conta cómo tomaba el anuncio a nena que por nada se marea allí sentao, querendo seguiryes as voltas. Al acabarse el baile, volveron os dous á mesa, tendo medo don Benino de mirarye pra cara á mocía al ver chegar al ermao máis serio que contento xunto a novia.
Siguía el baile animao por un peteiro de parexas y, nel oscuridá qu’iba medrando coa noite, el mantel blanco rellucía como se tuvese lluz dentro, condo empezaron a prender os candiles y veu sentarse xunto a él el cura da parroquia, mentras a madría se xuntaba con outras mozas y empezaban a cantar coplas de boda, sin llograr don Benino verye a cara entre el oscuridad da noite y a lluz escasa dos candiles pra saber se ría ou choraba despós del anuncio que ye fixera el ermao. Chegáranye al cura noticias embaruyadas del qu’iba ser de Virginia y vía ver se había xeito d’enterarse dalgo claro, falando col responsable de todo. Da que soupera que trían de volta á nena, ben pensara él qu’era na máis prá boda del ermao, peró enseguida lo desengañaran as vecías y hasta súa ermá chegóu dicíndoye que la trían pra metella nun convento y a tía nun podese casalla con un veyo; despós chegara dicindo qu’era pra casalla llonxe y qu’a nena nun sabía nada del que ye tían tramao. Nun sabía ben cómo, peró todos nel pueblo foran sabendo el que pasara na casa da tía, inda miyor qu’Antón y Rosía, con ser a quen escribía Virginia, que nin ún nin el outra souperan nada dos palos que ye deran nin de nada de conto ye fixeran, nin quirían crer el que yes dicían, hasta que chegaran y el mismo cura que la tría yo contara. Esmolía máis que nada al cura el qu’a nena desobedecese á tía, qu’era quen la tía da súa mao por voluntá del padre, sin saber pra unde la iban llevar y nun quedóu tranquilo hasta que don Benino y’esplicóu todo conto tía qu’esplicar y ye prometeu qu’él mismo iba casalla como Dios manda, ou metella nel convento se daqué se torcía, y hasta ye mostróu el documento qu’a nena firmara xa, inda que, como tamén ye dixo al outro cura, nun quixera llello, dando el conforme a que taba casada por poderes col Torre.
Inda que xa máis tranquilo, nun paróu el cura hasta qu’el outro chamóu a Virginia pra falar con ella, delante d’él.
―Xa me dixo Antón que nun me lleva a un convento, se non casarme y xa ye dixen a usté qu’el que quera tá ben pra mín... ¿Podo siguir coas amigas hasta que sía hora d’irse? nin a ún nin al outro yes quedóu miga que dicir.
Nese momento erguéuse Rosía dunde taba sentada con Antón y foise pr’hacia as mozas que cantaban nun esquina da sala; xa iba sendo hora de retirarse peró nun quería a novia deixar de despedirse da madría, que, según y’acababa de dicir Antón, iba irse antes qu’ameicese camín da qu’iba ser súa casa, inda sin conocella nin saber qu’iba encontrar allí, por muito que dixesen qu’era casa búa y de búa xente. Costábaye caro á nena crer que daquén podese tar ben en casa desconocida y sin nadie de sou cerca, nin el home sequera, condo nin lo escoyera ella; tían todos que fiarse da palabra d’aquel cura, empezando por Virginia, y rezar pra que fose todo como él dicía, que non por ser cura deixaba de poder equivocarse. Nun tuvo que diciryes nada pra que la deixasen sola coa súa amiga na máis ye deron el norabúa úa por úa.
Sentáronse as dúas nenas nel banco pegao á parede y antes de dicir nada sacóu a novia d’entre el pelo ún dos alfileres que ye prendían el pano y chantóulo nel escote del corpiño a Virginia.
―Dicen que trae sorte: se eu soi feliz, tú tamén vas sello. Y eu tou ben segura que vou sello muito... ―Abrazóu nella Rosía: Gustaríame poder tar na túa, peró xa que nun podo, faime el favor d’acordarte de mín... Y teis que siguir escribíndonos. Dice el cura qu’allí naide che vei quitar de fello... ¡Se nun tuveses qu’irte...! Eu ben quería que quedases con nosoutros, peró dicen que nun podes, que se quedas aquí túa tía, ¡qu’el demonio la lleve!, pode llevarte outra vez con ella... ―Case choraba a moza. Peró se nun tás ben alló, volve, qu’aquí xa sabes que sempre vas ter sito... Y acórdate que teis que vir pral bautizo primeiro qu’haxa nesta casa...
Xa chegaban xunto a ellas don Benino y Antón, qu’era tarde y ús tían qu’erguerse ben cedo y os outros acabar de celebrar el casorio. Despedíronse os invitaos con máis coplas según salían da casa y retiráronse os que quedaban, prometendo escribirse y cuidarse muito.
Outra vez naquel cuarto que sempre fora el sou, sentóuse Virginia na cama, xa sin a tabla que se corría sola. Inda se sentían as voces dos mozos cantándoyes coplas a sou ermao y a Rosía, camín das súas casas, y al can del vecín lladrándoyes como un descosido; nalgúa casa berraba úa vaca y a curuxa de todos os braos xa taba chamando nel pico del cabazo. Acordóuse a nena qu’había quen dicía qu’a curuxa que cantaba osmaba a morte, peró aquella xa era conocida y vivía allí; intentóu poñerse a rezar peró aquello fíxoye acordarse del que ye dixera sou ermao. Así qu’al fin nun iban llevalla pra un convento, senon casalla y aquel papel que ye mandaran firmar era el sou consentemento pra fello y era como se xa tuvese casada y súa tía xa nun podía fer nada pra obligalla a volver pra con ella, nin casalla con aquel agoirón de don Gregorio, peró, entonces, ¿con quén taba casada? Con el señor Torre, dixera Antón; peró Antón nun sabía qu’había tres y ella nun sabía con cuál nin ye parecía que fose atreverse a perguntarye al cura; despós de todo conto fixera por ella, perguntarye cuál dos tres ermaos acetara cargar con ella pra llibralla de Malia y de don Gregorio, parecíaye de pouco agradecida y máis inda condo se supoñía qu’ella tía que sabello, que pra eso firmara aquel papel, y ben que y’insistira doña Cecilia pra que lo llese y ella nun quixera ferye caso, crendo qu’era un papel pral convento unde don Benino iba metella. Nese punto acordóuse de Sofía, que tanto reparara nos mozos aquellos, y del que diría condo s’enterase del que fora d’ella, se é que nun lo sabía xa desde antes qu’ella, y de todo el que falaron d’ellos y dos paseos y del baile con ellos; nun s’atrevía a nena a pararse a pensar cuál dos tres ye gustaría que fose con quen taba casada, qu’eso ye dixera Antón, que xa lo taba, inda que nun fose úa boda como a súa. Y agora don Benino iba acompañalla hasta a casa dos sogros, ou, por miyor dicir, del sogro, según el qu’ella sabía, que a muyer morrera xa fía anos; outra casa estraña, por muito qu’el cura dixese que don Esteban era un bon home, na que, por nun ter, nin iba ter marido, que ningún dos ermaos iba volver en todo el brao, según dixeran na casa de Malia, e inda que tuvese el qu’iba ser el sou home, de pouco y’iba sirvir condo nin sabía cuál era nin lo conocía pral caso de nada.
Durmíuse a nena con aquel batán na cabeza y nun lo deixóu en toda a noite, conforme tuvo soñando tolluras hasta que la despertaron us golpes na porta del cuarto. Inda nun ameicera condo saliron da casa camín da qu’iba ser a súa d’allí pr’alante; naide nel pueblo taba inda erguido y as casas mouras, sin lluz que las allumase por nayundes máis qu’as poucas estrellas qu’inda nun s’apagaran, nun parecían máis que sombras contra a noite tranquila. Nin el cura nin ella falaban nada y nel coche fía un calorín qu’axina ye fixo zarrar os oyos á nena, inda que nun iba mui tranquila pensando nel que la esperaba despós d’aquel outro viaxe, un sito, úa casa y úa xente desconocidos de todo pra ella; despertóu condo el carro deu un trompicón al coyer un camín fora da carretera principal y al abrir os oyos percatouse de que xa nun conocía de nada el sito pol qu’iban. Al sou llao, don Benino fora llendo el breviario, inda entre as maos, y púxose a mirar pra ella, acabando de despertar; procuróu enderezarse nel asiento Virginia y moyar a boca antias de perguntar únde taban. Nun ye sonóu muito el nome del pueblo qu’el cura ye dixo, peró conformóuse con saber que xa nun quedaba muito pra chegar.
―Ben sei que van tar esperándonos. Tate tranquila; xa verás que xente máis agradable son todos os da casa... se el intención de don Benino era que nun s’esmolese, nun foi el que dixo el máis apropiao pra conseguillo pos aquel “todos” fíxoye dar un respingo á nena.
―¿Cóntos viven na casa?
―Don Esteban, María, el ama, dous criaos y doña Cándida, ermá de don Esteban. Van tar esperándote como augua de mayo; tan tollos contigo y eso sin conocerte, que condo te conozan... Mira: ―Apuntóu pra fora el cura: ―é aquella casa que se ve allí. Pon ben a pañoleta y allegra esa cara que xa vamos chegar.
Quixo obedecello Virginia y, al estirar ben a roupa, encontróu el alfiler que Rosía ye dera el víspora pra que s’acordase d’ella y ye dese sorte, acaricióulo rezando pra qu’así fose condo el coche paróu na corrada da casa. Nun fía falta que naide dixese qu’era a casa forte da contornada, que ben se ye vía nas fachas, qu’hasta tía escudo y todo enriba del balcón del medio, tayao en pedra de canteiría, a misma que se vía nas esquinas y os marcos de portas y ventás. Na máis contara cinco don Benino, peró allí, na corrada da casa, había muita máis xente esperando qu’ella baxase del coche condo el cura ye deu a mao pr’axudarye a baxar. Nun ben chegara a pousar os pes nel tarrén y xa tía xunto a ella al que debía ser don Esteban, erguéndola d’un brazao, tal era de grande y forte sou sogro, pra pousalla outra vez pra que fose súa ermá quen ye tomase el relevo nel achuchón; pouco máis pequena que sou ermao, doña Cándida chuchóu nella conto quixo, toda emocionada, peró sin deixar de falarye de todo el que s’alegraban de tella con ellos y de mil cousas máis hasta que don Esteban, despós de saludar al cura, deu orden de entrar todos y pasóu el primeiro abrindo paso y llevando con él a Virginia y a súa ermá, que nun soltara inda á nena.
Sentáronla núa siya alta nel medio d’ún salón enorme y puxéronse ún a cada llao mentras os demáis iban quedándose deretos xunto á porta, según entraban; chamóu don Esteban al cura que se sentase allí con ellos y al punto entróu el ama cos criaos repartindo a todos vino dulce y rosquiyas pra celebrar a chegada da moza. Repartidas as copas y os dulces, erguéuse el home da casa y empezóu a falar dando a benvida a Virginia y a don Benino; casi contaba a nena enterarse entonces de quén era el sou marido pol discurso de don Esteban, peró nun puido ser pos, según entendéu el que dicía el home, allí debía ser ella el única que nun sabía cuál dos sous fiyos era. Acabao el discurso empezóu a xente que taba allí a desfilar por delante d’ella pra felicitalla y darye as cousías que ye trouxeran: ovos, úa botella d’anís, un pano,..., hasta flores ye llevaran, y ella nun sabía qué fer nin qué dicir, tal ye parecía qu’aquello nun tía ningún xeito, toda aquella xente pasando por delante d’ella como se la tuvesen adorando, como se fía con el Neno Divino por Navidad; peró, tal era a naturalidá con que parecían ver aquello os amos da casa, que nun ye quedóu outra á nena qu’aguantar hasta que pasaron todos y el señor Torre los despedíu pra qu’a moza podese istalarse nel qu’iba ser el sou cuarto hasta que chegase sou home.
Acompañóula doña Cándida a un cuarto grande como úa sala, con un armario tapando toda úa parede y úa cama que tía por catro das da súa casa. Vendo a cara d’asombro que poñía Virginia, y pensando entendella, enseguida aclaróu a muyer qu’aquel era na máis un cuarto temporal, mentras disponían como era debido el de matrimonio; quedóu a nena parada mirando pra ella, sin saber se dicir el que taba pensando ou callar, condo doña Cándida parecéu entender el que pasaba:
―¡Ay, mía nena! Xa sei que nun é esto al que tás feita, peró, xa verás, vas avezarte antias del que pensas. Esto nun ten miga que ver coa casa da túa tía. Aquí podes fer, dicir y dispoñer el que queras que naide che vei dicir nada; xa irás vendo cómo son as cousas aquí, así que nun t’esmolas por nada. Ben nos dixo don Benino cómo eras y pra que nun che pareza todo tan estraño, vei quedar aquí úa temporadía pra que teñas daquén con quen falar en confianza... Seguro qu’axina fais amistades na contornada, que ben cerca tá el aldea y hay máis xente da que viche aquí. Acomódate y se necesitas daqué, ou condo acabes, hemos tar por a casa y daquén haberá na cocía pra que ch’axude a encontrarnos.
Con aquello, deixóula sola naquel cuarto tan grande colocando as súas cousías por allí. Inda nun acabara de desfer el pouco equipaxe que llevara condo sentíu petar na porta y encontróuse col cura que vía ver cómo taba y perguntarye se quería ir dar un paseo con él pra ir conocendo el sito unde iba vivir y esplicarye de paso qué fora aquello que vira al chegar á casa, con tanta xente esperando por ella. Nun necesitaba Virginia ningún explicación pra entender qu’a casa dos Torre tía aquello que súa tía Malia tanto quería aparentar. De sempre aquella casa fora el axuda y todo el que necesitaban os dos pueblos dos alredores y a xente agradecíalo con cousas como a qu’ella vira al chegar; el respeto y el cariño da xente por os d’aquella casa fíayes fer aquello y muitas outras cousas que xa iría vendo e iba aprender a acetar como naturales, como xa fían os outros da casa, porque nun acetallas era el pior ofensa que se ye podía fer a aquella xente. Foran pasiando camín abaxo cruzando entre praos y eiros hasta chegar al valle unde taban as casas del aldea e inda seguiron pra chegar xunto a úa capillía na que na máis había un altarín pequeno col imaxen d’úa Virxen delante da que s’arrodiyaron os dous pra rezar un pouco antias de desandar el camín hasta a casa, a unde chegaron a conta pra xantar.
―Acaban de trer esto pra ti. ―Apurríuye úa carta don Esteban á nena.
Inda nun ben chegaran y xa daquén y’escribira allí, nun puido fer por nun dar un respingo al sentir aquello, pensando que na máis da casa de súa tía podían mandarye carta xa pr’allí y temendo que fosen obligalla a volver. Xa col medo escrito na cara miróu pra don Benino al tempo que coyía a carta, indo sentarse al sito preparao pra ella, peró el cura parecía tan tranquilo que, sin dicirye nada, apandóu un pouco os nervios de Virginia, que miróu el sobre sin remite sin saber se abrillo ou deixallo pra despós.
―Miyor será que xantemos primeiro, que nun será tan grave a cousa. Y despós vas ter máis tempo pra llella y contestalla, se qués... propuxo doña Cándida, sin darye importancia á carta.
Miróu outra vez el sobre a nena y acabóu por deixallo al pé del plato y hasta s’esqueicéu d’él mentras xantaban, falándoye os da casa d’úa cousa y d’outra pra que fose coyendo confianza, perguntándoye por sou ermao y a boda y un montón de cousas máis, de xeito que condo acabaron de xantar xa ye parecía a Virginia que llevaba naquella casa tanto tempo como na súa. Erguéuse don Esteban da mesa disculpándose por nun poder pasar sin a sesta pra siguir falando con ellos allí y detrás d’él subiron todos, cada ún pral sou cuarto, inda que xa ye dixeran á nena que nun tía porqué fer as veces se nun quería dormir a sesta, conforme s’enteraran que nunca lo fía.
Al fin sola nel cuarto, sentóuse Virginia nel pico da cama col sobre entre as maos sin acabar d’atreverse a abrillo y así tuvo un bon pedazo mirando pras lletras da direción, tan ben pintadas que parecían dibuxos máis que lletras, pensando que nun conocía a naide que las fixese tan ben, muito menos a tía, de lletra pequena y apretuñada como se quixese aforrar tinta y papel nos llibros das contas. Sentíu pasar pol camín al que daba a súa ventá un peteiro de nenos falando y ríndose, inda que non mui alto, con cuidao de nun despertar a os da casa y acabóu de dicidirse a abrir a carta.
“Querida Virginia” empezaba el escrito qu’el sou home ye mandaba pra disculparse por un tar allí pra recibilla y fer as cousas como tían que ferse y pra prometerye qu’iba escribirye contas veces podese hasta que fose pra con ella y esperaba que tamén ella y’escribise. Recorréu coa vista as lletras tan ben feitas buscando el final da carta pra ver quén firmaba, peró na máis encontróu un “X. Torre” que deixaba en dous a os candidatos: ou el máis veyo ou el máis novo, ou Xuan ou Xulián.